30 July 2012
29 July 2012
Teenna Tu A Nuam Bel Ngam 2012
Leitung aa tena, nuntakna tu, a nuam bel ngam - Danmark in a khatna la in, Norway in a nihna nga hi. 1 pan 10 dong sia, Europe gam vive hi.
http://www.tiptoptens.com/2012/02/07/best-countries-to-live-2012/
1.Danmark
2. Norway
3. Netherland
http://www.tiptoptens.com/2012/02/07/best-countries-to-live-2012/
1.Danmark
2. Norway
3. Netherland
ပထမဆံုး ခ်င္းလူမ်ိဳးခရစ္ယာန္မ်ား
နိဒါန္း။
လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း ႏွစ္ရာခန္႔ (1813 ခုႏွစ္)က အေမရိကန္သာသနာျပဳ ဇနီးေမာင္ႏွံမ်ားျဖစ္ၾကေသာအဒိုနီရမ္ဂ်ပ္ဆင္ (Adoniram Judson) ႏွင့္ အဲန္း (Ann H. Judson) တို႔ ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ေရာက္ရွိလာၾကၿပီး ေျခာက္ႏွစ္အၾကာ (1819)ခုႏွစ္ ဇြန္လတြင္ ဦးေနာသည္ ပထမဆံုးေသာ ယံုၾကည္သူ ခရစ္ယာန္ျဖစ္လာသည္။ထို႕ေနာက္ ႏွစ္ေပါင္း 80ေက်ာ္ ၾကာလာသည့္အခါ အေမရိကန္ႏွစ္ျခင္း ယူနီယန္မွ ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ားအၾကား ေစလႊတ္ျခင္းခံရေသာ သိကၡာေတာ္ရဆရာ ေအအီး ကာဆင္ (Rev.Arthur E. Carson) ႏွင့္ ေလာ္ရာဟားဒင္း ကာဆင္ (Laura Hardin Carson) တို႔ဇနီးေမာင္ႏွံသည္ 1899ခုႏွစ္ မတ္လ (15)ရက္တြင္ ခ်င္းေတာင္ေျမာက္ပိုင္းရွိ ဟားခါးျမိဳ႕သို႔ ေရာက္ရွိလာၾကသည္။
Rev. Carson သည္ မိမိႏွင့္လက္တြဲလုပ္ေဆာင္မည့္သူ ဆရာ၀န္တစ္ဦးလိုအပ္ေၾကာင္း မီရွင္ဘုတ္အဖြဲ႕သို႔ တင္ျပရာ အဖြဲ႕မွ Dr. Erik H. East ကို ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ေစလြႊတ္ခဲ့သည္။ Dr. East အလာတြင္ အင္းစိန္က်မ္းစာေက်ာင္းေအာင္ျမင္ၿပီးသူ ကရင္အမ်ိဳးသား ဆရာေရႊဇံအား ခ်င္းေတာင္သို႔ ေခၚလာရာ (21.3.1902) တြင္ ဟားခါးသို႔ ေရာက္လာၾကသည္။ သာသနာျပဳဆရာမ်ားသည္ 1900 ျပည့္ႏွစ္တြင္ Mission ေက်ာင္းကို ဟားခါးတြင္ ဖြင့္လွစ္ၿပီး၊ ဒုတိယ Mission ေက်ာင္းကို တြးတိန္တြင္ ထပ္မံဖြင့္လွစ္သည္။ တတိယ Mission ေက်ာင္းကို Forth White (သိုင္ငင္းႏွင့္ ေခၚဆၾကား)တြင္ ဖြင့္လွစ္ရန္ ဆရာေရႊဇံအား ဟားခါးမွေခၚဆ သို႕ ေစလြႊတ္ခဲ့ပါသည္။
ခရစ္ေတာ္၏ ကယ္တင္ျခင္းသတင္းေကာင္း ေခၚဆရြာသို႔ေရာက္ရွိလာျခင္း ခ်င္းေတာင္တြင္ သာသနာျပဳဆရာမ်ားက Mission လုပ္ငန္းကို (5)ႏွစ္ ၾကာေဆာင္ရြက္ၿပီးခ်န္၊ 1904ခုႏွစ္၊ ဧၿပီၤလတြင္ ဆရာေရႊဇံသည္ ေခၚဆရြာတြင္ ေက်ာင္းစာသင္ေပးရင္း ဧ၀ံေဂလိတရားကို ၾကိဳးစားေဟာေျပာခဲ့သည္။ 10.7.1904 ခုႏွစ္တြင္ တိုက္သူၾကီး ဦး ေပါင္ဆြင္း (Pausuan) ႏွင့္ ဇနီး ေဒၚ ခမ္က်န္ (Kham Ciang)တို႔ေျပာင္းလဲလာၾကသည္။ ယင္းႏွစ္မကုန္မွ အျခားတိုက္သူၾကီး ဦး ထြမ္းဟန္ (Thuam Hang) ႏွင့္ဇနီး ေဒၚဒိန္ေခၚက်ိန္ (Dim Ko Cing) တို႕လည္း ထပ္မံေျပာင္းလဲလာၾကသည္။ သို႔ႏွင့္ Dr. East က အဆိုပါစံုတြဲကို (11.5.1905) ခုႏွစ္တြင္ ေရႏွစ္ျခင္းမဂၤလာေပးခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ (17.2.1906) ခုႏွစ္တြင္ ခ်င္းေတာ္တစ္ခုလံုး၏ ပထမဆံုး ႏွစ္ခ်င္းခရစ္ယာန္အသင္းေတာ္ကို ေခၚဆရြာတြင္ စတင္တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ ထို႕အတူ ဆရာေရႊဇံအား သင္းအုပ္ဆရာအျဖစ္၄င္း၊ ဦးေပါင္ဆြမ္္းႏွင့္ ဦးထြမ္းဟန္တို႔အား သင္းေထာက္မ်ားအျဖစ္၄င္း ခန္႔အပ္ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။
ပထမဆံုးပြဲေတာ္ မဂၤလာကို (18.2.1906) ေန႔တြင္ Dr.East လက္မွ ခံယူခဲ့ၾကသည္။ ကနဦးယံုၾကည္သူမ်ား၏ ဘုရားရွိခိုးေက်ာင္းမွာ ၀ါးခင္း၊ ၀ါးကာ၊ သစ္ကယ္မိုးထားသည့္ အိမ္(တဲ) ျဖစ္ပါသည္။
ဦးေပါင္ဆြမ္း (1875-1951)
ဦးေပါင္ဆြမ္းသည္ ခ်င္းေတာင္တန္းတြင္ အဦးဆံုးေသာ ခရစ္ယာန္တစ္ဦးျဖစ္႐ံုမွ်မက အဦးဆံုးေသာ ခ်င္းသာသနာျပဳဆရာ တစ္ပါးလည္းျဖစ္သည္။ သူ႕ကို ခ်င္းျပည္နယ္၊ တီးတိန္ျမိဳ႕နယ္ရွိ ေခၚဆေက်းရြာတြင္ 1875 ခုႏွစ္၊ ေဖဖ၀ါရီလ တြင္ ေမြးဖြားခဲ့ပါသည္။ သူသည္ ဇိုမ်ိဳးႏြယ္ (တီးတိန္အေခၚ- ခ်င္း)မွ ကိုးဆက္ေျမာက္ "ငဲယ္ငူ" (Ngengu) မ်ိဳးႏြယ္စုမွ ဆင္းသက္လာသူျဖစ္သည္။ အဖ ဦ္းဒုိထန္ႏွင့္ အမိ ေဒၚ ၀ုမ္၀ုန္တို႕၏ သား (3)ဦးအနက္ အၾကီးဆံုးသားျဖစ္သည္။ ခရစ္ယာန္မျဖစ္မီ ကာလတြင္ ရပ္ရြာအုပ္ခ်ဳပ္ေရးရာတြင္ တိုက္သူၾကီးျဖစ္ခဲ့သည္။ ထိုအခ်ိန္က ဦးေပါင္ဆြမ္း၏ ဇာတိေျမျဖစ္ေသာ ဆီးယင္းနယ္တြင္ ထူးျခားေသာ ဓေလ့ထံုးစံတစ္ခုရွိခဲ့သည္။ ယင္းမွာ တစ္ရြာတည္းေန ေဆြမ်ိဳးသားခ်င္း အိမ္ေထာင္မျပဳရဟူေသာ တားျမစ္ခ်က္ တစ္ခုရွိခဲ့သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ လူပိ္်ဳတစ္ဦးသည္ ၾကင္ေဖာ္ရွာသည့္အခါ တစ္ျခားရြာ (သို႕) တစ္ျခားေဆြမ်ိဳးမ်ားအား ရွာရသည္။ တကယ္လို႔ ေဆြမ်ိဳးခ်င္းခ်စ္ၾကိဳက္လို႔ ရင္ေသြးရပါက ထိုကေလးကို ေမြးေမြးခ်င္း အရွင္လတ္လတ္ စြန္႔ပစ္ရၿပီး ထိုၾကင္သူႏွစ္ဦးလည္း ရွင္ခြဲ ခြဲၾကသည္။ ယင္းဓေလ့ကို ဇိုမ်ိဳးႏြယ္ 19ဆက္ထိ လိုက္နာက်င့္သံုးခဲ့ၾကသည္။ မ်ိဳး႐ိုးစဥ္ဆက္ (20) ဆက္ေျမာက္ေသာ ေမာင္ေပါင္ဆြမ္းသည္ မိမိႏွင့္ ေဆြမ်ိဳး (5)ဆက္သာ ျခားေသာ တစ္ရြာတည္းေန မခမ္က်န္ႏွင့္ လူငယ္တို႔ သဘာ၀ ရည္ငံခဲ့ၾကသည္။ ထိုအခါ ဓေလ့ထံုးတမ္းကို လြန္ဆန္ၿပီး ထိမ္းျမားလက္ထပ္ေပးရဲသည့္ ႐ိုးရာယစ္ပေရာဟိတ္တစ္ပါးမွ်မရွိပါ။ ေမာင္ေပါင္ဆြမ္းသည္ ထိမ္းျမားလက္ထပ္ရန္ လိုအပ္သည္မ်ားကို ကိုယ္တိုင္ ထံုးစံအတိုင္းျပဳလုပ္ၿပီး၊ မိမိၾကင္သူ မခမ္က်န္ကို (1.10.1900) ျပည့္ႏွစ္တြင္ မိမိအိမ္သို႔ ေခၚေဆာင္ၿပီး ဇနီးမယားအျဖစ္ ေပါင္းသင္းခဲ့ေလသည္။
သို႕ႏွင့္ သားဦး ေမာင္လ်န္ဇမ္ ဖြားျမင္လာေသာအခါ စီးယင္းမ်ိဳးႏြယ္တစ္စုလံုး၊ တစ္နယ္လံုးက သူတို႕၏ သားကို စြန္႔ပစ္ရန္ အမိန္႔ေပး ခ်မွတ္ခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ၄င္းတို႔ဇနီးေမာင္ႏွံမွာ ေနာက္မဆုတ္ပဲ တီးတိန္ျမိဳ႕နယ္ရွိ (ထိုစဥ္ အဂၤလိပ္ ကိုလိုနီ နယ္ခဲ်႕အစိုးရ) နယ္ပိုင္ ၀န္ေထာက္ျဖစ္ေသာ "၀ပ္မင္း" ႏွင့္ ဖလမ္းျမိဳ႕ရွိ အေရးပိုင္မင္း Fowler တို႔ထံ တိုင္ၾကား ေလွ်ာက္ထားရာ ေအာင္ျမင္သျဖင့္ ၄င္းတို႔ဇနီးေမာင္ႏွံတို႔ လက္ထပ္ခဲ့သည့္ (1.10.1900)ေန႔မွစၿပီး အစိုးရအမိန္႔ျဖင့္ စီးယင္းမ်ိဳးႏြယ္စု တစ္နယ္လံုးတြင္ ေဆြမ်ိဳးသားအခ်င္းခ်င္း အိမ္ေထာင္ျပဳျခင္း (Phung Khawm) စတင္ေပၚေပါက္ခဲ့သည္။ သို႔ျဖစ္ရာ ဦးေပါင္ဆြမ္းသည္ လူမႈေရး အေမွာင္နယ္ေျမမွ အလင္းသို႔ ေျပာင္းလဲေစေသာ လူမႈေတာ္လွန္ေရးေခါင္းေဆာင္တစ္ဦး ျဖစ္လာသည္။
ဦးထြမ္းဟန္ (1870-1950)
ဦးထြမ္းဟန္သည္ ငဲလ္သူ မ်ိဳးဆက္၊ ထပ္လမ္ႏြယ္ ဦးေဟာင္ေဆြာင္းႏွင့္ ေဒၚ ေဟာက္ကိ်န္ တို႔၏ သားၾကီးျဖစ္ၿပီး၊ 1870 ခုႏွစ္တြင္ တီးတိန္ျမိဳ႕နယ္၊ ေခၚဆရြာတြင္ ေမြးဖြားခဲ့သည္။ သားၾကီးျဖစ္သည္ႏွင့္အညီ မိသားစုေရး၊ ရပ္ေရးရြာေရးတြင္စီမံခန္႔ခြဲသူ ေခါင္းေဆာင္(တိုက္သူၾကီး) ျဖစ္ခဲ့သည္။ ထိုစဥ္က စီးယင္းနယ္၏ ယံုၾကည္ကိုးကြယ္မႈမွာ နတ္ကိုးကြယ္မႈျဖစ္သည္။ နာမက်န္းျဖစ္ေသာအခါ နတ္ဆိုးေႏွာက္ယွက္မႈဟုယူဆၿပီး နတ္ဆိုးမ်ားအား ပူေဇာ္ပသရသည္။ အိမ္ေစာင့္နတ္၊ ေတာေစာင့္နတ္ မ်ားစြာ ရွိသည္ဟု ယံုၾကည္ၾကရသည္။ နာမက်န္းျဖစ္ၿပီဆိုလွ်င္ ၾကက္၊ ၀တ္၊ ဆိတ္တို႔မွစၿပီး တိရစာၦန္ၾကီးမ်ားျဖစ္ေသာ ကြၽဲ၊ ႏြား၊ ႏြားေနာက္မ်ားကို ပူေဇာ္ပသရသည္။ က်န္းမာျခင္း မရေသးလွ်င္ နတ္မ်ား မေက်နပ္ေသး ဟုဆိုကာအေကာင္ေရ တိုးတိုးျမွင့္ၿပီး ပူေဇာ္ပသႏိုင္ရန္ ၾကိဳးစားၾကရသည္။ လဒ္ေကာင္းရန္အတြက္လည္း ထိုနယ္းျဖင့္ လုပ္ရေသးသည္။
ခရစ္ယာန္ျဖစ္လာျခင္း။
ေခၚဆရြာတြင္ ေက်ာင္းဆရာ လုပ္ရင္း သာသနာျပဳတာ၀န္ကို ထမ္းေဆာင္ရန္ ဆရာေရႊဇံေရာက္ရွိလာသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ဦးထြန္းဟန္၏သား ေမာင္ေဆြာင္းေခၚကန္ နာမက်န္းျဖစ္ရာ နည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ကုေသာ္လည္း မက်န္းမာႏိုင္။ ႐ိုးရာယစ္ပေရာဟိတ္ဆရာမ်ားက ႏြားေနာက္တစ္ေကာင္ျဖင့္ နတ္ပူေဇာ္ရမည္ဟုဆိုၾကရာ Pu Thuam Hang မွာ ႏြားေနာက္တစ္ေကာင္မွ်မရွိပါ။ သို႔ႏွင့္ က်စ္ထားေသာ သားေရၾကိဳးေျခာက္တစ္ေခြကို ႏြားေနာက္ခ်ည္ရန္ဟု ဆိုၿပီး အိမ္မ်က္ႏွာစာရွိ သစ္သားေရေလွာင္ကန္တြင္ စိမ္ထားလိုက္သည္။ ထိုစဥ္ ဆရာေရႊဇံသည္ ဦးထြမ္းဟန္အိမ္ေရွ႕သိို႔ေရာက္လာၿပီး အက်ိဳးအေၾကင္းကိုေမးရာ နတ္ဆိုးတို႔အား လွည့္ျဖားသည့္အေနျဖင့္ ထိုသို႕လုပ္ေၾကာင္း ဆရာေရွႊဇံအားရွင္းျပရာမွ ဆရာေ႐ြႊဇံက "မစိုးရိမ္ႏွင့္၊ ဘုရားသခင္ထံ ကြၽႏ္ုပ္ဆုေတာင္းေပးလွ်င္ က်မ္းမာျခင္းရမည္" ဟုဆိုၿပီး ဆုေတာင္းေပးရာ ဦးေပါင္ဆြမ္း၏သား ေမာင္ေဆြာင္းခိုကမ္း ျပန္လည္က်မ္းမာလာသည္။ ထိုအခ်ိန္မွစၿပီး ဦးထြမ္းဟန္တို႔ ဇနီးေမာင္ႏွံသည္ က်မ္းမာျခင္းကို ေပးပိုင္စြမ္းရွိေသာ ထာ၀ရဘုရားသခင္ကို ယံုၾကည္လာၾကၿပီး ခရစ္ယာန္ဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္လာၾကသည္။
ကနဦး ယံုၾကည္သူမ်ား ၾကံဳေတြ႕ခဲ့ရေသာ အခက္အခဲမ်ား။
Pu Pau Suan သည္ ေဆြမ်ိဳးသားခ်င္း စံုဖက္မႈကို စတင္ခဲ့သူျဖစ္ျခင္း၊ ခရစ္ယာန္ဘာသာ၀င္ျဖစ္ျခင္းအေၾကာင္းမ်ားေၾကာင့္ ေဆြမ်ိဳးအတိုင္း၀ိုင္းမ်ား၏ အမုန္းကိုခံရပါသည္။ Pu Thuam Hang သည္လည္း ခရစ္ယာန္ဘာသာသို႔ ၀င္ေသာေၾကာင့္ လူမုန္းခံရသည္။ အျခားယံုၾကည္သူမ်ားသည္လည္း ထိုနည္းတူ ျဖစ္သည္။ ထိုစဥ္က ခရစ္ယာန္ဘာသာ၀င္မ်ားအား နူနာသည္မ်ားကဲ့သို႔ သေဘာထားၿပီး၊ ရြံရွာ၊ ပစ္ပယ္ျခင္းခံရသည့္အျပင္ တရြာတည္းတြင္ပင္ လုပ္ကိုင္စားေသာက္ရန္ပင္ မလိုလားၾကေပ။ ထို႔ေၾကာင့္ရြာျပင္ပသို႔ ႏွင္ထုတ္ျခင္းခံၾကရသည္။ ထိုအခ်ိန္က နတ္ကိုးကြယ္သူမ်ားက နတ္ပူေဇာ္ပသလုပ္ခ်ိန္မ်ားတြင္ စည္းျခားထားေသာေနရာသို႔ ခရစ္ယာန္မ်ားႏွင့္ ခရစ္ယာန္မ်ား၏ တိရစာၦန္မ်ားနယ္ေက်ာ္ ေရာက္လာပါက နတ္ပူေဇာ္ရာတြင္ ကုန္က်ေသာ ေငြေၾကးအသျပာအားလံုးကို ေပးေလ်ာ္ရသည္။ ခရစ္ယာန္မ်ားအားလံုး ေသေပ်ာက္ၾကရန္ က်ိန္ဆဲျခင္းခံရသည္။ ခရစ္ယာန္မ်ား၏ ေကာက္ပဲသီးႏွံ၊ ယာေတာမ်ားကို ဖ်က္ဆီၤးပစ္ၾကသည္။ 9.3.1925 ေန႔တြင္ Pu Pau Suan ၏ အိမ္ မီး႐ိႈ႕ခံရကာ ျပာက်သြားသည္။ 1927 ခုႏွစ္တြင္ Pu Thuam Hang အိမ္ကိုလည္း မီးထပ္မံ ႐ိႈ႕ၾကျပန္ရာ ျပာက်သြားခဲ့ရသည္။ ထိုကဲ့သို႔ တုိက္ခိုက္ခံရမႈၾကားမွ ကနဦးခရစ္ယာန္မ်ားသည္ ေနာက္မဆုတ္ပဲ ၾကံ့ၾကံ့ခိုင္ကာတည္ခဲ့ၾကသျဖင့္၊ ခ်င္းေတာင္တြင္ ခရစ္ယာန္မ်ား ဆက္လက္တည္ရွိခဲ့ၿပီး၊ ယေန႔တိုင္ေအာင္ၾကီးထြားရ်င္သန္လာရပါသည္။ ထို႔ေနာက္ Pu Pau Suan သည္ ေနအိမ္အသစ္ေဆာက္လုပ္ၿပီး ေနထိုင္ခဲ့ေသာ ေနအိမ္အား သူ၏သားငယ္ ၀ုန္ဇလ်န္က ဖခင္ၾကီး၏ ခရစ္ယာန္ ႏွစ္ (100)ျပည့္ အထိမ္းအမွတ္အျဖစ္ Zomi Baptist Convention သို႔ လွဴဒါန္းလိုက္ရာ၊ အဆိုပါအိမ္ကို ဖ်က္ၿပီး ခ်င္းျပည္နယ္၊ ဖလမ္းၿမိဳ႕ရွိ၊ ZBC ၀င္းထဲတြင္ ပံုစံငယ္ျဖင့္ေဆာက္လုပ္ျပသထားေၾကာင္း သိရသည္။
Pu Pau Suan ၏ အမႈေတာ္ေဆာင္ျခင္း
Pu Pau Suan သည္ 1-6-1907 မွ 31-8-1907 ထိ ဧ၀ံေဂလိ ဆရာျဖစ္သင္တန္း တက္ေရာက္ေအာင္ျမင္ၿပီး၊ 1-9-1907 မွစၿပီး ဧ၀ံေဂလိတရားကို စေဟာခဲ့သည္။ 1911 ထန္ႏြဲ တြင္ အခ်ိန္ျပည့္အမႈေတာ္ေဆာင္အျဖစ္ ခန္႔အပ္ျခင္းခံရသည္။ 1917 တြင္ ဆရာေရႊဇံသည္ ျပည္မသို႔ျပန္သြားသျဖင့္ ေခၚဆအသင္းေတာ္ကို Pu Thuam Hang ႏွင့္အတူ တာ၀န္ယူရပါသည္။ Pu Pau Suan သည္ မ်က္စိအားနဲျခင္းေၾကာင့္ 1928 တြင္ အနားယူသည္။ ထိုအခါ Tedim Mission Board က အင္းစိန္က်မ္းစာေက်ာင္းဆင္း B.Th ဘြဲ႕ရ ဆရာ လ်န္း ဇမ္း (Pu Pau Suan ၏ သား) အား အစားထိုးခန္႔အပ္လိုက္သည္။ Pu Pau Suanသည္ 3.3.1951ေန႔ အသက္ (73)အရြယ္ တြင္ ေခၚေတာ္မူျခင္းကို ခံရသည္။ Pu Pau Suan ဘုရားလူ၊ အဦးသီးေသာအသီး၊ လူမႈေတာ္လွန္ေရးစတင္သူ၊ ေရွ႕ေဆာင္လမ္းျပသူ (ထန္ႏြဲရြာ)၊ တီထြင္ၾကံဆသူ စသည္ျဖင့္ လူသိမ်ားခဲ့သည္။ သူ၏ေျမး Kenneth Htang Suangzanang သည္ ျမန္မာႏိုင္ငံ သတၱမေန႔ ဥပုသ္အသင္း (Seven Day Adventist) အသင္းေတာ္၏ ေခါင္းေဆာင္ၾကီး တစ္ပါးအျဖစ္ အမႈေတာ္တြင္ လက္ရွိပါ၀င္ေနဆဲ ဟုသိရသည္။
Pu Thuan Hang ၏ အမႈေတာ္ေဆာင္ျခင္း
Pu Thuam Hang သည္ 1911 ခုႏွစ္တြင္ ေထးဇန္ ရြာသို႔ ဧ၀ံေဂလိဆရာအျဖစ္ ေစလႊတ္ျခင္းခံရပါသည္။ သို႔ေသာ္ 1915တြင္ ေထးဇန္ရြာသူၾကီးက တီးတိန္သန္ေထာက္႐ံုးသို႔ တိုင္ၾကားသျဖင့္ ေထးဇန္ရြာတြင္ အမႈေတာ္မေဆာင္ေတာ့ဘဲ စီးယင္းနယ္၊ စုသဲနယ္၊ ဂြန္ဂါလ္းနယ္မ်ားသို႕ ဧ၀ံေဂလိေဟာေျပာခဲ့သည္။ အခ်ိဳ႕ရြာမ်ားတြင္ မႏွစ္သက္ၾကသျဖင့္ တဲခိုခြင့္ မျပဳၾကေပ။ Pu Thuam Hangသည္ ဧ၀ံေဂလိတရားေဟာရာတြင္ ျမင္းစီးၿပီး သြားေလ့ရွိရာ သူသံုးေသာ ပထမျမင္းမွာ က်ားကိုက္ၿပီး ေသဆံုးရ၏။ ဒုတိယျမင္းမွာလည္း မုဆိုးမ်ားက က်ားထင္ၿပီး ပစ္သတ္ခဲ့ၾကျပန္သည္။ (မွတ္ခ်က္- ခ်င္းေတာင္တြင္ လူလူခ်င္းေတာင္မွ ေတာ႐ိုင္းတိရစာၦန္မွတ္ၿပီး ပစ္သတ္မိတဲ့အမႈမ်ိဳးရွိသည္) တတိယျမင္းမွာလည္း ခိုးရာပါျမင္း ၀ယ္မိၿပီး ပိုင္ရွင္ျပန္သိန္းသြားသည္။ စတၱဳတၳျမင္းမွာမူ ဒုတိယ ကမာၻစစ္အတြင္း ေပ်ာက္ဆံုးသြားရာ ဂ်ပန္တပ္သားမ်ား၏ လက္ခ်က္ဟု ထင္ရသည္။
1917 ခုႏွစ္ ဆရာေ႐ႊဇံ ျပည္မသို႔ ျပန္သြားသျဖင့္ Pu Thuam Hang သည္ Pu Pau Suan ႏွင့္အတူ ေခဓဆ ႏွစ္ျခင္းအသင္းေတာ္အား တာ၀န္ယူရသည္။ တဖန္ 1925 ခုႏွစ္ ဟားခါးအစည္းအေ၀းၾကီးမွ Pu Thuam Hang ကို သိကၡာေတာ္ရဆရာအျဖစ္ ဘိသိတ္ေပးရာ၊ ထိုအခ်ိန္မွစၿပီး Rev. Thuam Hang သည္ ေခၚဆႏွစ္ျခင္းအသင္းေတာ္၏ အခ်ိန္ျပည့္ သင္းအုပ္ဆရာျဖစ္လာပါသည္။ 1936 ခုႏွစ္တြင္ သိကၡာေတာ္ရဆရာ ဆရာ Thuam Hang ကို အျငိမ္းစားေပးခဲ့ေသာ္လည္း၊ ေခၚဆအသင္းေတာ္တြင္ သင္းအုပ္ဆရာမရွိသျဖင့္ သင္းအုပ္တာသန္ကို ဆက္လက္ယူခဲ့ရာ (7-7-1950)ခုႏွစ္ ေခၚေတာ္မူျခင္းခံရသည့္တိုင္ အမႈေတာ္ျမတ္ကို ထမ္းေဆာင္ခဲ့ရသည္။Rev. Thuam Hang အသက္ရွငထင္ရွားစဥ္က အၾကိဳက္ႏွစ္သက္ဆံုးက်မ္းပိုက္မွာ ဆာလံ-46း1 ျဖစ္ပါသည္။
မ်ိဳးဆက္သစ္ျဖစ္ေသာ Rev. Thauam Hang ၏ သား Rev. Mang Khaw Pau သည္ ေခၚဆ ႏွစ္ျခင္းအသင္းတြင္ သင္းအုပ္ဆရာအျဖစ္၄င္း၊ ZBC အေထြေထြအတြင္းေရးမွဴးအျဖစ္၄င္း၊ ဘုရားသခင္၏ အေစေတာ္ကို ခံခဲ့ပါသည္။
စာေရးသူ-
လ်ာ (စီးယင္း)
မွီၿငိမ္း-
1) စီးယင္းနယ္ႏွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္အဖြဲ႕သမိုင္း (2010)
2) ဗိုလ္ၾကီး ေကေအ ခုပ္ဇထန္း (1973) ၏ ဇို (ခ်င္း)အမ်ိဳးႏြယ္ဆက္ စာအုပ္
3) ေခၚဆရြာအ၀င္ရွိ ေဒၚခမ္ေၾကာင္၏ ေက်ာက္စာ
4) ကိုယ္ပိုင္မွတ္စု
သတင္းေကာင္းတမန္ မဂၢဇင္း အတြဲ- (2)၊ အမွတ္ (1)၊ ဇန္န၀ါရီလ-ေဖဖ၀ါရီလ၊ 2011 ခုႏွစ္ မွ
ထုတ္ေ၀ေသာ"ျမန္မာ့သမိုင္းထဲက အမႈေတာ္ေဆာင္" ကိုခြင့္ျပဳခ်က္ေတာင္းကာ ျပန္လည္ ေဖာ္ျပပါသည္။
Stream Of Life
လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း ႏွစ္ရာခန္႔ (1813 ခုႏွစ္)က အေမရိကန္သာသနာျပဳ ဇနီးေမာင္ႏွံမ်ားျဖစ္ၾကေသာအဒိုနီရမ္ဂ်ပ္ဆင္ (Adoniram Judson) ႏွင့္ အဲန္း (Ann H. Judson) တို႔ ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ေရာက္ရွိလာၾကၿပီး ေျခာက္ႏွစ္အၾကာ (1819)ခုႏွစ္ ဇြန္လတြင္ ဦးေနာသည္ ပထမဆံုးေသာ ယံုၾကည္သူ ခရစ္ယာန္ျဖစ္လာသည္။ထို႕ေနာက္ ႏွစ္ေပါင္း 80ေက်ာ္ ၾကာလာသည့္အခါ အေမရိကန္ႏွစ္ျခင္း ယူနီယန္မွ ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ားအၾကား ေစလႊတ္ျခင္းခံရေသာ သိကၡာေတာ္ရဆရာ ေအအီး ကာဆင္ (Rev.Arthur E. Carson) ႏွင့္ ေလာ္ရာဟားဒင္း ကာဆင္ (Laura Hardin Carson) တို႔ဇနီးေမာင္ႏွံသည္ 1899ခုႏွစ္ မတ္လ (15)ရက္တြင္ ခ်င္းေတာင္ေျမာက္ပိုင္းရွိ ဟားခါးျမိဳ႕သို႔ ေရာက္ရွိလာၾကသည္။
Rev. Carson သည္ မိမိႏွင့္လက္တြဲလုပ္ေဆာင္မည့္သူ ဆရာ၀န္တစ္ဦးလိုအပ္ေၾကာင္း မီရွင္ဘုတ္အဖြဲ႕သို႔ တင္ျပရာ အဖြဲ႕မွ Dr. Erik H. East ကို ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ေစလြႊတ္ခဲ့သည္။ Dr. East အလာတြင္ အင္းစိန္က်မ္းစာေက်ာင္းေအာင္ျမင္ၿပီးသူ ကရင္အမ်ိဳးသား ဆရာေရႊဇံအား ခ်င္းေတာင္သို႔ ေခၚလာရာ (21.3.1902) တြင္ ဟားခါးသို႔ ေရာက္လာၾကသည္။ သာသနာျပဳဆရာမ်ားသည္ 1900 ျပည့္ႏွစ္တြင္ Mission ေက်ာင္းကို ဟားခါးတြင္ ဖြင့္လွစ္ၿပီး၊ ဒုတိယ Mission ေက်ာင္းကို တြးတိန္တြင္ ထပ္မံဖြင့္လွစ္သည္။ တတိယ Mission ေက်ာင္းကို Forth White (သိုင္ငင္းႏွင့္ ေခၚဆၾကား)တြင္ ဖြင့္လွစ္ရန္ ဆရာေရႊဇံအား ဟားခါးမွေခၚဆ သို႕ ေစလြႊတ္ခဲ့ပါသည္။
ခရစ္ေတာ္၏ ကယ္တင္ျခင္းသတင္းေကာင္း ေခၚဆရြာသို႔ေရာက္ရွိလာျခင္း ခ်င္းေတာင္တြင္ သာသနာျပဳဆရာမ်ားက Mission လုပ္ငန္းကို (5)ႏွစ္ ၾကာေဆာင္ရြက္ၿပီးခ်န္၊ 1904ခုႏွစ္၊ ဧၿပီၤလတြင္ ဆရာေရႊဇံသည္ ေခၚဆရြာတြင္ ေက်ာင္းစာသင္ေပးရင္း ဧ၀ံေဂလိတရားကို ၾကိဳးစားေဟာေျပာခဲ့သည္။ 10.7.1904 ခုႏွစ္တြင္ တိုက္သူၾကီး ဦး ေပါင္ဆြင္း (Pausuan) ႏွင့္ ဇနီး ေဒၚ ခမ္က်န္ (Kham Ciang)တို႔ေျပာင္းလဲလာၾကသည္။ ယင္းႏွစ္မကုန္မွ အျခားတိုက္သူၾကီး ဦး ထြမ္းဟန္ (Thuam Hang) ႏွင့္ဇနီး ေဒၚဒိန္ေခၚက်ိန္ (Dim Ko Cing) တို႕လည္း ထပ္မံေျပာင္းလဲလာၾကသည္။ သို႔ႏွင့္ Dr. East က အဆိုပါစံုတြဲကို (11.5.1905) ခုႏွစ္တြင္ ေရႏွစ္ျခင္းမဂၤလာေပးခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ (17.2.1906) ခုႏွစ္တြင္ ခ်င္းေတာ္တစ္ခုလံုး၏ ပထမဆံုး ႏွစ္ခ်င္းခရစ္ယာန္အသင္းေတာ္ကို ေခၚဆရြာတြင္ စတင္တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ ထို႕အတူ ဆရာေရႊဇံအား သင္းအုပ္ဆရာအျဖစ္၄င္း၊ ဦးေပါင္ဆြမ္္းႏွင့္ ဦးထြမ္းဟန္တို႔အား သင္းေထာက္မ်ားအျဖစ္၄င္း ခန္႔အပ္ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။
ပထမဆံုးပြဲေတာ္ မဂၤလာကို (18.2.1906) ေန႔တြင္ Dr.East လက္မွ ခံယူခဲ့ၾကသည္။ ကနဦးယံုၾကည္သူမ်ား၏ ဘုရားရွိခိုးေက်ာင္းမွာ ၀ါးခင္း၊ ၀ါးကာ၊ သစ္ကယ္မိုးထားသည့္ အိမ္(တဲ) ျဖစ္ပါသည္။
ဦးေပါင္ဆြမ္း (1875-1951)
ဦးေပါင္ဆြမ္းသည္ ခ်င္းေတာင္တန္းတြင္ အဦးဆံုးေသာ ခရစ္ယာန္တစ္ဦးျဖစ္႐ံုမွ်မက အဦးဆံုးေသာ ခ်င္းသာသနာျပဳဆရာ တစ္ပါးလည္းျဖစ္သည္။ သူ႕ကို ခ်င္းျပည္နယ္၊ တီးတိန္ျမိဳ႕နယ္ရွိ ေခၚဆေက်းရြာတြင္ 1875 ခုႏွစ္၊ ေဖဖ၀ါရီလ တြင္ ေမြးဖြားခဲ့ပါသည္။ သူသည္ ဇိုမ်ိဳးႏြယ္ (တီးတိန္အေခၚ- ခ်င္း)မွ ကိုးဆက္ေျမာက္ "ငဲယ္ငူ" (Ngengu) မ်ိဳးႏြယ္စုမွ ဆင္းသက္လာသူျဖစ္သည္။ အဖ ဦ္းဒုိထန္ႏွင့္ အမိ ေဒၚ ၀ုမ္၀ုန္တို႕၏ သား (3)ဦးအနက္ အၾကီးဆံုးသားျဖစ္သည္။ ခရစ္ယာန္မျဖစ္မီ ကာလတြင္ ရပ္ရြာအုပ္ခ်ဳပ္ေရးရာတြင္ တိုက္သူၾကီးျဖစ္ခဲ့သည္။ ထိုအခ်ိန္က ဦးေပါင္ဆြမ္း၏ ဇာတိေျမျဖစ္ေသာ ဆီးယင္းနယ္တြင္ ထူးျခားေသာ ဓေလ့ထံုးစံတစ္ခုရွိခဲ့သည္။ ယင္းမွာ တစ္ရြာတည္းေန ေဆြမ်ိဳးသားခ်င္း အိမ္ေထာင္မျပဳရဟူေသာ တားျမစ္ခ်က္ တစ္ခုရွိခဲ့သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ လူပိ္်ဳတစ္ဦးသည္ ၾကင္ေဖာ္ရွာသည့္အခါ တစ္ျခားရြာ (သို႕) တစ္ျခားေဆြမ်ိဳးမ်ားအား ရွာရသည္။ တကယ္လို႔ ေဆြမ်ိဳးခ်င္းခ်စ္ၾကိဳက္လို႔ ရင္ေသြးရပါက ထိုကေလးကို ေမြးေမြးခ်င္း အရွင္လတ္လတ္ စြန္႔ပစ္ရၿပီး ထိုၾကင္သူႏွစ္ဦးလည္း ရွင္ခြဲ ခြဲၾကသည္။ ယင္းဓေလ့ကို ဇိုမ်ိဳးႏြယ္ 19ဆက္ထိ လိုက္နာက်င့္သံုးခဲ့ၾကသည္။ မ်ိဳး႐ိုးစဥ္ဆက္ (20) ဆက္ေျမာက္ေသာ ေမာင္ေပါင္ဆြမ္းသည္ မိမိႏွင့္ ေဆြမ်ိဳး (5)ဆက္သာ ျခားေသာ တစ္ရြာတည္းေန မခမ္က်န္ႏွင့္ လူငယ္တို႔ သဘာ၀ ရည္ငံခဲ့ၾကသည္။ ထိုအခါ ဓေလ့ထံုးတမ္းကို လြန္ဆန္ၿပီး ထိမ္းျမားလက္ထပ္ေပးရဲသည့္ ႐ိုးရာယစ္ပေရာဟိတ္တစ္ပါးမွ်မရွိပါ။ ေမာင္ေပါင္ဆြမ္းသည္ ထိမ္းျမားလက္ထပ္ရန္ လိုအပ္သည္မ်ားကို ကိုယ္တိုင္ ထံုးစံအတိုင္းျပဳလုပ္ၿပီး၊ မိမိၾကင္သူ မခမ္က်န္ကို (1.10.1900) ျပည့္ႏွစ္တြင္ မိမိအိမ္သို႔ ေခၚေဆာင္ၿပီး ဇနီးမယားအျဖစ္ ေပါင္းသင္းခဲ့ေလသည္။
သို႕ႏွင့္ သားဦး ေမာင္လ်န္ဇမ္ ဖြားျမင္လာေသာအခါ စီးယင္းမ်ိဳးႏြယ္တစ္စုလံုး၊ တစ္နယ္လံုးက သူတို႕၏ သားကို စြန္႔ပစ္ရန္ အမိန္႔ေပး ခ်မွတ္ခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ၄င္းတို႔ဇနီးေမာင္ႏွံမွာ ေနာက္မဆုတ္ပဲ တီးတိန္ျမိဳ႕နယ္ရွိ (ထိုစဥ္ အဂၤလိပ္ ကိုလိုနီ နယ္ခဲ်႕အစိုးရ) နယ္ပိုင္ ၀န္ေထာက္ျဖစ္ေသာ "၀ပ္မင္း" ႏွင့္ ဖလမ္းျမိဳ႕ရွိ အေရးပိုင္မင္း Fowler တို႔ထံ တိုင္ၾကား ေလွ်ာက္ထားရာ ေအာင္ျမင္သျဖင့္ ၄င္းတို႔ဇနီးေမာင္ႏွံတို႔ လက္ထပ္ခဲ့သည့္ (1.10.1900)ေန႔မွစၿပီး အစိုးရအမိန္႔ျဖင့္ စီးယင္းမ်ိဳးႏြယ္စု တစ္နယ္လံုးတြင္ ေဆြမ်ိဳးသားအခ်င္းခ်င္း အိမ္ေထာင္ျပဳျခင္း (Phung Khawm) စတင္ေပၚေပါက္ခဲ့သည္။ သို႔ျဖစ္ရာ ဦးေပါင္ဆြမ္းသည္ လူမႈေရး အေမွာင္နယ္ေျမမွ အလင္းသို႔ ေျပာင္းလဲေစေသာ လူမႈေတာ္လွန္ေရးေခါင္းေဆာင္တစ္ဦး ျဖစ္လာသည္။
ဦးထြမ္းဟန္ (1870-1950)
ဦးထြမ္းဟန္သည္ ငဲလ္သူ မ်ိဳးဆက္၊ ထပ္လမ္ႏြယ္ ဦးေဟာင္ေဆြာင္းႏွင့္ ေဒၚ ေဟာက္ကိ်န္ တို႔၏ သားၾကီးျဖစ္ၿပီး၊ 1870 ခုႏွစ္တြင္ တီးတိန္ျမိဳ႕နယ္၊ ေခၚဆရြာတြင္ ေမြးဖြားခဲ့သည္။ သားၾကီးျဖစ္သည္ႏွင့္အညီ မိသားစုေရး၊ ရပ္ေရးရြာေရးတြင္စီမံခန္႔ခြဲသူ ေခါင္းေဆာင္(တိုက္သူၾကီး) ျဖစ္ခဲ့သည္။ ထိုစဥ္က စီးယင္းနယ္၏ ယံုၾကည္ကိုးကြယ္မႈမွာ နတ္ကိုးကြယ္မႈျဖစ္သည္။ နာမက်န္းျဖစ္ေသာအခါ နတ္ဆိုးေႏွာက္ယွက္မႈဟုယူဆၿပီး နတ္ဆိုးမ်ားအား ပူေဇာ္ပသရသည္။ အိမ္ေစာင့္နတ္၊ ေတာေစာင့္နတ္ မ်ားစြာ ရွိသည္ဟု ယံုၾကည္ၾကရသည္။ နာမက်န္းျဖစ္ၿပီဆိုလွ်င္ ၾကက္၊ ၀တ္၊ ဆိတ္တို႔မွစၿပီး တိရစာၦန္ၾကီးမ်ားျဖစ္ေသာ ကြၽဲ၊ ႏြား၊ ႏြားေနာက္မ်ားကို ပူေဇာ္ပသရသည္။ က်န္းမာျခင္း မရေသးလွ်င္ နတ္မ်ား မေက်နပ္ေသး ဟုဆိုကာအေကာင္ေရ တိုးတိုးျမွင့္ၿပီး ပူေဇာ္ပသႏိုင္ရန္ ၾကိဳးစားၾကရသည္။ လဒ္ေကာင္းရန္အတြက္လည္း ထိုနယ္းျဖင့္ လုပ္ရေသးသည္။
ခရစ္ယာန္ျဖစ္လာျခင္း။
ေခၚဆရြာတြင္ ေက်ာင္းဆရာ လုပ္ရင္း သာသနာျပဳတာ၀န္ကို ထမ္းေဆာင္ရန္ ဆရာေရႊဇံေရာက္ရွိလာသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ဦးထြန္းဟန္၏သား ေမာင္ေဆြာင္းေခၚကန္ နာမက်န္းျဖစ္ရာ နည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ကုေသာ္လည္း မက်န္းမာႏိုင္။ ႐ိုးရာယစ္ပေရာဟိတ္ဆရာမ်ားက ႏြားေနာက္တစ္ေကာင္ျဖင့္ နတ္ပူေဇာ္ရမည္ဟုဆိုၾကရာ Pu Thuam Hang မွာ ႏြားေနာက္တစ္ေကာင္မွ်မရွိပါ။ သို႔ႏွင့္ က်စ္ထားေသာ သားေရၾကိဳးေျခာက္တစ္ေခြကို ႏြားေနာက္ခ်ည္ရန္ဟု ဆိုၿပီး အိမ္မ်က္ႏွာစာရွိ သစ္သားေရေလွာင္ကန္တြင္ စိမ္ထားလိုက္သည္။ ထိုစဥ္ ဆရာေရႊဇံသည္ ဦးထြမ္းဟန္အိမ္ေရွ႕သိို႔ေရာက္လာၿပီး အက်ိဳးအေၾကင္းကိုေမးရာ နတ္ဆိုးတို႔အား လွည့္ျဖားသည့္အေနျဖင့္ ထိုသို႕လုပ္ေၾကာင္း ဆရာေရွႊဇံအားရွင္းျပရာမွ ဆရာေ႐ြႊဇံက "မစိုးရိမ္ႏွင့္၊ ဘုရားသခင္ထံ ကြၽႏ္ုပ္ဆုေတာင္းေပးလွ်င္ က်မ္းမာျခင္းရမည္" ဟုဆိုၿပီး ဆုေတာင္းေပးရာ ဦးေပါင္ဆြမ္း၏သား ေမာင္ေဆြာင္းခိုကမ္း ျပန္လည္က်မ္းမာလာသည္။ ထိုအခ်ိန္မွစၿပီး ဦးထြမ္းဟန္တို႔ ဇနီးေမာင္ႏွံသည္ က်မ္းမာျခင္းကို ေပးပိုင္စြမ္းရွိေသာ ထာ၀ရဘုရားသခင္ကို ယံုၾကည္လာၾကၿပီး ခရစ္ယာန္ဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္လာၾကသည္။
ကနဦး ယံုၾကည္သူမ်ား ၾကံဳေတြ႕ခဲ့ရေသာ အခက္အခဲမ်ား။
Pu Pau Suan သည္ ေဆြမ်ိဳးသားခ်င္း စံုဖက္မႈကို စတင္ခဲ့သူျဖစ္ျခင္း၊ ခရစ္ယာန္ဘာသာ၀င္ျဖစ္ျခင္းအေၾကာင္းမ်ားေၾကာင့္ ေဆြမ်ိဳးအတိုင္း၀ိုင္းမ်ား၏ အမုန္းကိုခံရပါသည္။ Pu Thuam Hang သည္လည္း ခရစ္ယာန္ဘာသာသို႔ ၀င္ေသာေၾကာင့္ လူမုန္းခံရသည္။ အျခားယံုၾကည္သူမ်ားသည္လည္း ထိုနည္းတူ ျဖစ္သည္။ ထိုစဥ္က ခရစ္ယာန္ဘာသာ၀င္မ်ားအား နူနာသည္မ်ားကဲ့သို႔ သေဘာထားၿပီး၊ ရြံရွာ၊ ပစ္ပယ္ျခင္းခံရသည့္အျပင္ တရြာတည္းတြင္ပင္ လုပ္ကိုင္စားေသာက္ရန္ပင္ မလိုလားၾကေပ။ ထို႔ေၾကာင့္ရြာျပင္ပသို႔ ႏွင္ထုတ္ျခင္းခံၾကရသည္။ ထိုအခ်ိန္က နတ္ကိုးကြယ္သူမ်ားက နတ္ပူေဇာ္ပသလုပ္ခ်ိန္မ်ားတြင္ စည္းျခားထားေသာေနရာသို႔ ခရစ္ယာန္မ်ားႏွင့္ ခရစ္ယာန္မ်ား၏ တိရစာၦန္မ်ားနယ္ေက်ာ္ ေရာက္လာပါက နတ္ပူေဇာ္ရာတြင္ ကုန္က်ေသာ ေငြေၾကးအသျပာအားလံုးကို ေပးေလ်ာ္ရသည္။ ခရစ္ယာန္မ်ားအားလံုး ေသေပ်ာက္ၾကရန္ က်ိန္ဆဲျခင္းခံရသည္။ ခရစ္ယာန္မ်ား၏ ေကာက္ပဲသီးႏွံ၊ ယာေတာမ်ားကို ဖ်က္ဆီၤးပစ္ၾကသည္။ 9.3.1925 ေန႔တြင္ Pu Pau Suan ၏ အိမ္ မီး႐ိႈ႕ခံရကာ ျပာက်သြားသည္။ 1927 ခုႏွစ္တြင္ Pu Thuam Hang အိမ္ကိုလည္း မီးထပ္မံ ႐ိႈ႕ၾကျပန္ရာ ျပာက်သြားခဲ့ရသည္။ ထိုကဲ့သို႔ တုိက္ခိုက္ခံရမႈၾကားမွ ကနဦးခရစ္ယာန္မ်ားသည္ ေနာက္မဆုတ္ပဲ ၾကံ့ၾကံ့ခိုင္ကာတည္ခဲ့ၾကသျဖင့္၊ ခ်င္းေတာင္တြင္ ခရစ္ယာန္မ်ား ဆက္လက္တည္ရွိခဲ့ၿပီး၊ ယေန႔တိုင္ေအာင္ၾကီးထြားရ်င္သန္လာရပါသည္။ ထို႔ေနာက္ Pu Pau Suan သည္ ေနအိမ္အသစ္ေဆာက္လုပ္ၿပီး ေနထိုင္ခဲ့ေသာ ေနအိမ္အား သူ၏သားငယ္ ၀ုန္ဇလ်န္က ဖခင္ၾကီး၏ ခရစ္ယာန္ ႏွစ္ (100)ျပည့္ အထိမ္းအမွတ္အျဖစ္ Zomi Baptist Convention သို႔ လွဴဒါန္းလိုက္ရာ၊ အဆိုပါအိမ္ကို ဖ်က္ၿပီး ခ်င္းျပည္နယ္၊ ဖလမ္းၿမိဳ႕ရွိ၊ ZBC ၀င္းထဲတြင္ ပံုစံငယ္ျဖင့္ေဆာက္လုပ္ျပသထားေၾကာင္း သိရသည္။
Pu Pau Suan ၏ အမႈေတာ္ေဆာင္ျခင္း
Pu Pau Suan သည္ 1-6-1907 မွ 31-8-1907 ထိ ဧ၀ံေဂလိ ဆရာျဖစ္သင္တန္း တက္ေရာက္ေအာင္ျမင္ၿပီး၊ 1-9-1907 မွစၿပီး ဧ၀ံေဂလိတရားကို စေဟာခဲ့သည္။ 1911 ထန္ႏြဲ တြင္ အခ်ိန္ျပည့္အမႈေတာ္ေဆာင္အျဖစ္ ခန္႔အပ္ျခင္းခံရသည္။ 1917 တြင္ ဆရာေရႊဇံသည္ ျပည္မသို႔ျပန္သြားသျဖင့္ ေခၚဆအသင္းေတာ္ကို Pu Thuam Hang ႏွင့္အတူ တာ၀န္ယူရပါသည္။ Pu Pau Suan သည္ မ်က္စိအားနဲျခင္းေၾကာင့္ 1928 တြင္ အနားယူသည္။ ထိုအခါ Tedim Mission Board က အင္းစိန္က်မ္းစာေက်ာင္းဆင္း B.Th ဘြဲ႕ရ ဆရာ လ်န္း ဇမ္း (Pu Pau Suan ၏ သား) အား အစားထိုးခန္႔အပ္လိုက္သည္။ Pu Pau Suanသည္ 3.3.1951ေန႔ အသက္ (73)အရြယ္ တြင္ ေခၚေတာ္မူျခင္းကို ခံရသည္။ Pu Pau Suan ဘုရားလူ၊ အဦးသီးေသာအသီး၊ လူမႈေတာ္လွန္ေရးစတင္သူ၊ ေရွ႕ေဆာင္လမ္းျပသူ (ထန္ႏြဲရြာ)၊ တီထြင္ၾကံဆသူ စသည္ျဖင့္ လူသိမ်ားခဲ့သည္။ သူ၏ေျမး Kenneth Htang Suangzanang သည္ ျမန္မာႏိုင္ငံ သတၱမေန႔ ဥပုသ္အသင္း (Seven Day Adventist) အသင္းေတာ္၏ ေခါင္းေဆာင္ၾကီး တစ္ပါးအျဖစ္ အမႈေတာ္တြင္ လက္ရွိပါ၀င္ေနဆဲ ဟုသိရသည္။
Pu Thuan Hang ၏ အမႈေတာ္ေဆာင္ျခင္း
Pu Thuam Hang သည္ 1911 ခုႏွစ္တြင္ ေထးဇန္ ရြာသို႔ ဧ၀ံေဂလိဆရာအျဖစ္ ေစလႊတ္ျခင္းခံရပါသည္။ သို႔ေသာ္ 1915တြင္ ေထးဇန္ရြာသူၾကီးက တီးတိန္သန္ေထာက္႐ံုးသို႔ တိုင္ၾကားသျဖင့္ ေထးဇန္ရြာတြင္ အမႈေတာ္မေဆာင္ေတာ့ဘဲ စီးယင္းနယ္၊ စုသဲနယ္၊ ဂြန္ဂါလ္းနယ္မ်ားသို႕ ဧ၀ံေဂလိေဟာေျပာခဲ့သည္။ အခ်ိဳ႕ရြာမ်ားတြင္ မႏွစ္သက္ၾကသျဖင့္ တဲခိုခြင့္ မျပဳၾကေပ။ Pu Thuam Hangသည္ ဧ၀ံေဂလိတရားေဟာရာတြင္ ျမင္းစီးၿပီး သြားေလ့ရွိရာ သူသံုးေသာ ပထမျမင္းမွာ က်ားကိုက္ၿပီး ေသဆံုးရ၏။ ဒုတိယျမင္းမွာလည္း မုဆိုးမ်ားက က်ားထင္ၿပီး ပစ္သတ္ခဲ့ၾကျပန္သည္။ (မွတ္ခ်က္- ခ်င္းေတာင္တြင္ လူလူခ်င္းေတာင္မွ ေတာ႐ိုင္းတိရစာၦန္မွတ္ၿပီး ပစ္သတ္မိတဲ့အမႈမ်ိဳးရွိသည္) တတိယျမင္းမွာလည္း ခိုးရာပါျမင္း ၀ယ္မိၿပီး ပိုင္ရွင္ျပန္သိန္းသြားသည္။ စတၱဳတၳျမင္းမွာမူ ဒုတိယ ကမာၻစစ္အတြင္း ေပ်ာက္ဆံုးသြားရာ ဂ်ပန္တပ္သားမ်ား၏ လက္ခ်က္ဟု ထင္ရသည္။
1917 ခုႏွစ္ ဆရာေ႐ႊဇံ ျပည္မသို႔ ျပန္သြားသျဖင့္ Pu Thuam Hang သည္ Pu Pau Suan ႏွင့္အတူ ေခဓဆ ႏွစ္ျခင္းအသင္းေတာ္အား တာ၀န္ယူရသည္။ တဖန္ 1925 ခုႏွစ္ ဟားခါးအစည္းအေ၀းၾကီးမွ Pu Thuam Hang ကို သိကၡာေတာ္ရဆရာအျဖစ္ ဘိသိတ္ေပးရာ၊ ထိုအခ်ိန္မွစၿပီး Rev. Thuam Hang သည္ ေခၚဆႏွစ္ျခင္းအသင္းေတာ္၏ အခ်ိန္ျပည့္ သင္းအုပ္ဆရာျဖစ္လာပါသည္။ 1936 ခုႏွစ္တြင္ သိကၡာေတာ္ရဆရာ ဆရာ Thuam Hang ကို အျငိမ္းစားေပးခဲ့ေသာ္လည္း၊ ေခၚဆအသင္းေတာ္တြင္ သင္းအုပ္ဆရာမရွိသျဖင့္ သင္းအုပ္တာသန္ကို ဆက္လက္ယူခဲ့ရာ (7-7-1950)ခုႏွစ္ ေခၚေတာ္မူျခင္းခံရသည့္တိုင္ အမႈေတာ္ျမတ္ကို ထမ္းေဆာင္ခဲ့ရသည္။Rev. Thuam Hang အသက္ရွငထင္ရွားစဥ္က အၾကိဳက္ႏွစ္သက္ဆံုးက်မ္းပိုက္မွာ ဆာလံ-46း1 ျဖစ္ပါသည္။
မ်ိဳးဆက္သစ္ျဖစ္ေသာ Rev. Thauam Hang ၏ သား Rev. Mang Khaw Pau သည္ ေခၚဆ ႏွစ္ျခင္းအသင္းတြင္ သင္းအုပ္ဆရာအျဖစ္၄င္း၊ ZBC အေထြေထြအတြင္းေရးမွဴးအျဖစ္၄င္း၊ ဘုရားသခင္၏ အေစေတာ္ကို ခံခဲ့ပါသည္။
စာေရးသူ-
လ်ာ (စီးယင္း)
မွီၿငိမ္း-
1) စီးယင္းနယ္ႏွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္အဖြဲ႕သမိုင္း (2010)
2) ဗိုလ္ၾကီး ေကေအ ခုပ္ဇထန္း (1973) ၏ ဇို (ခ်င္း)အမ်ိဳးႏြယ္ဆက္ စာအုပ္
3) ေခၚဆရြာအ၀င္ရွိ ေဒၚခမ္ေၾကာင္၏ ေက်ာက္စာ
4) ကိုယ္ပိုင္မွတ္စု
သတင္းေကာင္းတမန္ မဂၢဇင္း အတြဲ- (2)၊ အမွတ္ (1)၊ ဇန္န၀ါရီလ-ေဖဖ၀ါရီလ၊ 2011 ခုႏွစ္ မွ
ထုတ္ေ၀ေသာ"ျမန္မာ့သမိုင္းထဲက အမႈေတာ္ေဆာင္" ကိုခြင့္ျပဳခ်က္ေတာင္းကာ ျပန္လည္ ေဖာ္ျပပါသည္။
Stream Of Life
Zogam Ah Tuuk An Natung Ta Ung
Tukum Guahtui hoih luan
Tukum pen Pasian thupha tawh guahtui hong hoih mahmah bilbel in Zogam sung nungim nam vangvang hi. Khai ci vawh te zong hoihtak mah in hong po a, Zu leh Va in shusia het lo in hong khang thei hi. Zogam ah anteh hongsel baih mahmah bilbel in mehteh mehgah na kitasam kei ung. cih ding ahihi.
Gamdang om ten nong theih sa mah bang un Zogam pen Gamdang banglo in Nisim tuuk kitung hilo a, kum khat teh khat vei tuuk anhong tung ahih man in Pasian tungah lungdamna lian mahmah ahihi. Anpal ahi siimmai (Alu) te May kha kipatlamin hong tung thei tahi. Anbongteh' Tuaikiteh leh Besan mahtawh huan in meh bawl zel ung. June Kha lam teh Lolaipan in Maiteh dawng mikmek nalo thei ta ung. Gurkhadi ( Mangkaithum) teh zong kinee thei ta a, tu in bel agah mahmah na nene thei ta ung.
Mehteh mehgah namkim omna Zogam
Khua hun hongkihei zia pen tuuktaam mautaam hun bang lo in lo lai ante zong hing dimdiam in, Lokuan leng hong nuihsansan in hong muak tawh kibang liang hi. Tu in Singah nam tuamtuam Apple ,te lengtheite, Theigah te, Haigah te min zihziah in ki zuak zolo zawsop a, akungtung pan amin sa in pulh khia in amuatmuat ding hita ahihi. Lolai pan in Benaang te, Mekha nam tuamtuam te, Manta cihte zong kitasam lo in hong tung theita ahihi. Tuuk hunsungteng in Paateh zong in gamsungah nakuan zelzel ung, Paapaal zong in gandai dung na zui zelzel ung, Paatuung zong in Tungtun om na peuh ah napai zelzle ung. Paakhawl, Paalaivom , Paa aktui , Paakep cih peuh meh in nanei zelzel ungh. Noh e, Gamdangah zon kulkei in teh maw?
Anpaal leh Puzu kholh, Anpaalte leh Pasian phawksemsem
Adiakdiak in Zotaang an paal te hong tung thei a, Simh lam lonei ten Vaimiim gau te hong la thei ta uhhi. Biakinn /Sanginn ah anpaal te Pasian tungah lungdam kohna nanei theipah ung.Zotaang te hong tun teh Taangkan zu limpenpen ding Pu te kholh ding in nasaa pah ung. No E Pu te Zu kholh gamdang ah nanei thei uh hiam? Kha sum san sim no mau leh no mau kikholh zelzel lai nu teh maw?
Muinam kisam ung. Zomi Zogam
Zotaang anpaal leh Zusa pheh keugawm vilvel ,huam in Maiteh leh Alu tawh naciim huan zel ung. Zo Anpaal ah aliim pen mah na cici ung. Ih mut nuam mahmah in zan in ih mu thei pah ung a, Zingteh khuahong vak leh Kamit uh bang bok liuleu bek hi.
Zogam Sea Food di, Len Khang khung
Zogam ah Sea Food cihdan om theilo zel ahiziak in Lenkhang leh Ngeen pua in Zolui leh Zogun kici tengteng ah Nga sa nabeng zelzle ung . Inn kuan meh khop ding bang Ngasa kamap uh teh nitakmeh lap di in inn lam ciah pah ung. Inn ka tun uh teh Ngasa mat te huan pah saisai ungh. Naupangte bang Vitamin kisam lua hizaw hiam. Ngasa huan gim azak uh teh apauthei nailo te na leng lasa thei hita mai ei. Inn kaa tuangdung tungah akhe lang khat khai lengleng in awng vauvau hi mai ung ei...Zogam Sea Food nelua ding hita ung akicici hi mai ei.
Zogam ah saneek di hun kumkhat 3vei sang tam zawlo
Zogam khuapi te ah bel kumpi nasem ten Kalkhat khatvei sa nezo thei ahih hang' Ko khuata om te bel Sabaal nek ding Kumkhat kingak hi mai in , KHUADO teh Vok go ding sane ding cih na lung ngaingai laiung. Tuuk an kila khin leh Khua ki Do ding a, Zukhum penpen leh Salim penpen meh ding cih na ngak ngeiungeu mai ung. Gam dang ah bel nisim in sa nek bekbek ci mai uh cin' Inn lam hong pawk zel bek un maw?
Sabeng siam leh Saben uk te'n angong tai zaw diak
Zogam ah sabeng siam Thaangsiah siam ten gam ak, Vagik, Valah, Sakhi, Sazaw , cih bang leh leithaang uk leh Maan khawng uk ten Zusa, Zulei Vasa man thei in angawl uh tai zaw diak a, Khua do di bang ngaklah lo tuam kik zawsop hi .Gamvak uklo sa uk lo te bel Tuuk hun sung teng Lolam sing gah tawh nabuai buaibuai ung.
Gamdang ah mehteh meh gah, Sa nam kim nisim in na nek uh teh Zogam Tuuk an tun hun , hong phawk zelzel un maw. Ko na Nu te Napa te Vitamin kisam in ngawng semsem ta ung. Tuuk ante zong Khua kal leh kita sam zelzel nung. Atui in na laung sak kei un la, Zogam khua khal hun teh gamdang mahbang in Tuuk hong tungsak zel zel un. Sum pi tuuktun nangak nung ei....Zotuita.Zogam ah tuukan tungta!!!!!!!!.
Hau Thang
ZomiDaily
Tukum pen Pasian thupha tawh guahtui hong hoih mahmah bilbel in Zogam sung nungim nam vangvang hi. Khai ci vawh te zong hoihtak mah in hong po a, Zu leh Va in shusia het lo in hong khang thei hi. Zogam ah anteh hongsel baih mahmah bilbel in mehteh mehgah na kitasam kei ung. cih ding ahihi.
Mehteh mehgah namkim omna Zogam
Khua hun hongkihei zia pen tuuktaam mautaam hun bang lo in lo lai ante zong hing dimdiam in, Lokuan leng hong nuihsansan in hong muak tawh kibang liang hi. Tu in Singah nam tuamtuam Apple ,te lengtheite, Theigah te, Haigah te min zihziah in ki zuak zolo zawsop a, akungtung pan amin sa in pulh khia in amuatmuat ding hita ahihi. Lolai pan in Benaang te, Mekha nam tuamtuam te, Manta cihte zong kitasam lo in hong tung theita ahihi. Tuuk hunsungteng in Paateh zong in gamsungah nakuan zelzel ung, Paapaal zong in gandai dung na zui zelzel ung, Paatuung zong in Tungtun om na peuh ah napai zelzle ung. Paakhawl, Paalaivom , Paa aktui , Paakep cih peuh meh in nanei zelzel ungh. Noh e, Gamdangah zon kulkei in teh maw?
Anpaal leh Puzu kholh, Anpaalte leh Pasian phawksemsem
Adiakdiak in Zotaang an paal te hong tung thei a, Simh lam lonei ten Vaimiim gau te hong la thei ta uhhi. Biakinn /Sanginn ah anpaal te Pasian tungah lungdam kohna nanei theipah ung.Zotaang te hong tun teh Taangkan zu limpenpen ding Pu te kholh ding in nasaa pah ung. No E Pu te Zu kholh gamdang ah nanei thei uh hiam? Kha sum san sim no mau leh no mau kikholh zelzel lai nu teh maw?
Muinam kisam ung. Zomi Zogam
Zotaang anpaal leh Zusa pheh keugawm vilvel ,huam in Maiteh leh Alu tawh naciim huan zel ung. Zo Anpaal ah aliim pen mah na cici ung. Ih mut nuam mahmah in zan in ih mu thei pah ung a, Zingteh khuahong vak leh Kamit uh bang bok liuleu bek hi.
Zogam Sea Food di, Len Khang khung
Zogam ah Sea Food cihdan om theilo zel ahiziak in Lenkhang leh Ngeen pua in Zolui leh Zogun kici tengteng ah Nga sa nabeng zelzle ung . Inn kuan meh khop ding bang Ngasa kamap uh teh nitakmeh lap di in inn lam ciah pah ung. Inn ka tun uh teh Ngasa mat te huan pah saisai ungh. Naupangte bang Vitamin kisam lua hizaw hiam. Ngasa huan gim azak uh teh apauthei nailo te na leng lasa thei hita mai ei. Inn kaa tuangdung tungah akhe lang khat khai lengleng in awng vauvau hi mai ung ei...Zogam Sea Food nelua ding hita ung akicici hi mai ei.
Zogam ah saneek di hun kumkhat 3vei sang tam zawlo
Zogam khuapi te ah bel kumpi nasem ten Kalkhat khatvei sa nezo thei ahih hang' Ko khuata om te bel Sabaal nek ding Kumkhat kingak hi mai in , KHUADO teh Vok go ding sane ding cih na lung ngaingai laiung. Tuuk an kila khin leh Khua ki Do ding a, Zukhum penpen leh Salim penpen meh ding cih na ngak ngeiungeu mai ung. Gam dang ah bel nisim in sa nek bekbek ci mai uh cin' Inn lam hong pawk zel bek un maw?
Sabeng siam leh Saben uk te'n angong tai zaw diak
Zogam ah sabeng siam Thaangsiah siam ten gam ak, Vagik, Valah, Sakhi, Sazaw , cih bang leh leithaang uk leh Maan khawng uk ten Zusa, Zulei Vasa man thei in angawl uh tai zaw diak a, Khua do di bang ngaklah lo tuam kik zawsop hi .Gamvak uklo sa uk lo te bel Tuuk hun sung teng Lolam sing gah tawh nabuai buaibuai ung.
Gamdang ah mehteh meh gah, Sa nam kim nisim in na nek uh teh Zogam Tuuk an tun hun , hong phawk zelzel un maw. Ko na Nu te Napa te Vitamin kisam in ngawng semsem ta ung. Tuuk ante zong Khua kal leh kita sam zelzel nung. Atui in na laung sak kei un la, Zogam khua khal hun teh gamdang mahbang in Tuuk hong tungsak zel zel un. Sum pi tuuktun nangak nung ei....Zotuita.Zogam ah tuukan tungta!!!!!!!!.
Hau Thang
ZomiDaily
Thangmual Dungah Tingno Kisuan
Dear All,
Kawlzang Khuano Khangno Kipawlna (4K) min tawh a na phuatkhiat uh, Green Kenedy Group (GKG) ci uh a, tua min tawh Junly 20-21,2012 ni-in Thangmual dungah singno suan dingin kuankhia uh hi.
July 21, 2012 ni-in, Dyna motor khat leh motor cycle thum tawh mi 35 kuan to a, Tai 9 panin Singno kipua hi. Taingen khuakhung, Middle School huangah Phuitong kung, Khadawmi leh singkung hoih pawlkhat suan kipan to pah hi. Tua panin Muhum acihna uh, Akluai gam lamdungmualtungah zong kisuan to hi. Tua ni pen guah zu ngekngek den hi ta leh ahithei bang danin kisem veve hi.
Akluai hausa pa, Pa Dalpi te' inn dintunna-in kizang hi. Akluai khuate in zindo leh a kisambangin tavuan na la uh a, Kawlpi pan a puak tohuh, Vok golpi, tuk nga val khat zong go uh a, akluai khuate in a bawl tavuan hong laksak uh hi. Zong ciangin zin leh leng teng tawh nekkhop ding geelna ahi hi.
July 21, 2012 (saturday) ni-in, khuakim-khuapam panin hausa leh sang siate' makaihna tawh sangnaupang hong pai ciat uh hi. Tua khuate in: Suangpi, Dimpi, Zung, Phunom, Dimzang, Thangnuai, Sozang, Akluai leh Laibung ahi uh hi. Mimal 300 val pai uh hi. Hi vai-ah sumbei pen muntuamtuam pan a mipihte’ panpihna hi, ci uh hi. Thu-le-la te zong tungsiah lampan thapiakna leh panpihna tawh mapankhopna hi, ci uh a, Akluai khua-lai, laippi tungah Signboard nam li suang uh hi.
Bullam thunei lampanin Tai 9 Forestry pan mangpi khat, Tedim Township Forestry pan Bo.Kimlai, Sang lampan Sia Sum leh a dang pawlkhat hong pai uh a, thugenna tomno nei uh hi. Tuabanah hih hun mah tawh a zangkhawm ding leh thapia ngiat dingin Kawlpi, Nitha Phungzi mangpa hong pai to a, a sawl tangzang ahi, Journalist te mi 4 leh sia Lian Tuang tawh hong ton to uh hi.
(Amauteng pen Tedim ah pai suak uh a, hun manphatak mahin ka zang thei uh, cih hong gen hi. Tedim ah Pa Suan Pau’ singno huan Ecre 500 pen tha ngah mahmah uh a, mai lamah a kiciantak a et phat ding lunggulhna nei lai uh cih thu kiza hi. Annek pih nuam a tuamtuam om hi ta leh hunin cin zo lo ci uh hi. Zanin Kawlpi hong ciah kik ta uh hi).
Nitha Phungzi pa in Singkung a thupitna, singno suan a puah leh zuun ding a thupitna leh i gam i lei pen amasa pen ei mahmah in it leh puah a i zuun ding a kulnate leh nungzuih a kulna cihte hong gen a, hi kasa mahmah ciat hi. Khual-le-tual pan hong pai mipi khempeuh voksa tawh sun-an kivaak hi.
Tutung a singno a kisuan pen kung 1800 in kiciamteh a, a zawdiakin, Phuitong, Khadawmi hi a, a dang pawlkhat zong kisuan hi. Phungzi pa mahmahin guahzu meikai leh vot tampi omna lakah hong suanpih ngiat hi. Nitaklam lamin Kawlpi kizuan a, Topa'n cidamin innciat hong tunpih hi.
Hihbang nasepna thupi sa lua ka hih manin makaite' hong zotna bangin a zui to ka hi a, tha ka ngah mahmah hi. Maan ka zaihkhak tawmlai kong khak hi. A kisam lai a om leh amau khuano group lampanin ahizongin hong behlap le uh ci hang. Makaite' apna tawh zomi group pite-ah kiallap a hong khakkhiatsak hi ing. Ka lungdam leh angtang in, cih ka gennuam hi. Topa' thuha!!!
Thupuak,
Peter Khampu
Kalaymyo
Kawlzang Khuano Khangno Kipawlna (4K) min tawh a na phuatkhiat uh, Green Kenedy Group (GKG) ci uh a, tua min tawh Junly 20-21,2012 ni-in Thangmual dungah singno suan dingin kuankhia uh hi.
July 21, 2012 ni-in, Dyna motor khat leh motor cycle thum tawh mi 35 kuan to a, Tai 9 panin Singno kipua hi. Taingen khuakhung, Middle School huangah Phuitong kung, Khadawmi leh singkung hoih pawlkhat suan kipan to pah hi. Tua panin Muhum acihna uh, Akluai gam lamdungmualtungah zong kisuan to hi. Tua ni pen guah zu ngekngek den hi ta leh ahithei bang danin kisem veve hi.
July 21, 2012 (saturday) ni-in, khuakim-khuapam panin hausa leh sang siate' makaihna tawh sangnaupang hong pai ciat uh hi. Tua khuate in: Suangpi, Dimpi, Zung, Phunom, Dimzang, Thangnuai, Sozang, Akluai leh Laibung ahi uh hi. Mimal 300 val pai uh hi. Hi vai-ah sumbei pen muntuamtuam pan a mipihte’ panpihna hi, ci uh hi. Thu-le-la te zong tungsiah lampan thapiakna leh panpihna tawh mapankhopna hi, ci uh a, Akluai khua-lai, laippi tungah Signboard nam li suang uh hi.
Bullam thunei lampanin Tai 9 Forestry pan mangpi khat, Tedim Township Forestry pan Bo.Kimlai, Sang lampan Sia Sum leh a dang pawlkhat hong pai uh a, thugenna tomno nei uh hi. Tuabanah hih hun mah tawh a zangkhawm ding leh thapia ngiat dingin Kawlpi, Nitha Phungzi mangpa hong pai to a, a sawl tangzang ahi, Journalist te mi 4 leh sia Lian Tuang tawh hong ton to uh hi.
(Amauteng pen Tedim ah pai suak uh a, hun manphatak mahin ka zang thei uh, cih hong gen hi. Tedim ah Pa Suan Pau’ singno huan Ecre 500 pen tha ngah mahmah uh a, mai lamah a kiciantak a et phat ding lunggulhna nei lai uh cih thu kiza hi. Annek pih nuam a tuamtuam om hi ta leh hunin cin zo lo ci uh hi. Zanin Kawlpi hong ciah kik ta uh hi).
Tutung a singno a kisuan pen kung 1800 in kiciamteh a, a zawdiakin, Phuitong, Khadawmi hi a, a dang pawlkhat zong kisuan hi. Phungzi pa mahmahin guahzu meikai leh vot tampi omna lakah hong suanpih ngiat hi. Nitaklam lamin Kawlpi kizuan a, Topa'n cidamin innciat hong tunpih hi.
Hihbang nasepna thupi sa lua ka hih manin makaite' hong zotna bangin a zui to ka hi a, tha ka ngah mahmah hi. Maan ka zaihkhak tawmlai kong khak hi. A kisam lai a om leh amau khuano group lampanin ahizongin hong behlap le uh ci hang. Makaite' apna tawh zomi group pite-ah kiallap a hong khakkhiatsak hi ing. Ka lungdam leh angtang in, cih ka gennuam hi. Topa' thuha!!!
Thupuak,
Peter Khampu
Kalaymyo
Etlawm Mual Kuam - Len Nupa
Len Nupa cih pen Zomite' Tangthu ah mual minthang khat a kigen hi-in Zogam Tedim gam huam Ailam kici mualpi dawn Kaptel khua khung tai thum agamlatna mualpi nih kituah hilhelna, mualkuam zaang nopci mahmah khat ahi hi. Kaptel gam sung gammang tulak ( Reserved forest ) huam sungah omin, Tedim gam ciamtehna lim (Land Record) zumpi ah zong gamlim ki-en thei hi. Abeisa 20.03.1992 ni-in Sia Pau Za Khan panpihna tawh Len Nupa ah mualsuang khat thungetna tawh kiphut hi. Hih Len Nupa mual pen mual minthang khat ahih mah bangin, na lamdang thu tuamtuam apiangte athei nai lo, le a za nai lo tampi ki om lai hi. Len Nupa mual pen Tedim khuapi pan taisawm nih gamla ahih manin asawt lo-in hun nuam zangh dingin Len Nupa ah ih pai thei ta ding hi.
Len Nupa thu ciaptehna : Falam gam leh Mizo gam dong a minthang, Len Nupa thu ih theihloh ding pammaih lua sa ka hih manin, Jan 3,2010 ni-in Kaptel khua AG sia Rev. Song Sian Pau kiang ah “ Len Nupa tangthu laibu khat ong bawl in; azaknop huai thu lamdang tampite ciapteh huai hi. “ ci-in ka cial hi. Tua ni mahin Hausa pa Do Za Tuang kiang ah,”Len Nupa pai nading mawtaw lampi na zong un la, Len Nupa a kiimah sing phuk lo, lokho lo, gam hal lo in sa zong beng sak kei-in “ci-in ka ngaihsutna ka kikuppih hi. 2011 kumin Teltui Zingsol (Vol. 2 ) sung ah azaknop huai Len Nupa thute ong hawm khia pah uh aa, tu-in tua laibu siksan kawm in kong gelh khia sawn hi. Kaptel pan Len Nupa lampi zong tukum March 2012 sungin lampi bawl/ tawh kipan zo uh hi.
Etlawm mualkuam Len Nupa : Tua lai a apiang thu lamdangte hangin, ‘Si-khate khua ‘ hi ding hi, ci-in aki um, aki- lipkhap, Len Nupa pen Falam gam leh Mizogam dongin minthang hi. Falam gam ah khanglui mite-in ‘gamsa-te pianna mun leh a uk a ngakte omna mun ci-in um uh ahih manin gamsa ngen dingin ong pai thei zel uh hi. Mizo gam panin Len Nupa ahoihna en dingin akum akumin mi tampi ong pai uh hi. Ka neulai-in Len Nupa thu akigen ka za ngei aa, “ Tua lai va tung leng hoih lua ahih manin kiciah kik nuam lo phial hi ” ong ki cih ka mangngilh thei kei hi. Mangkangte-in zong abawltawm uh, fairyland, ci-in dawi gam dan tangthu tuamtuam nei uh hi. Ei Zomite-in amun, agam ngiat in, tuni-dongin ih muh theih, ‘ Si-khate khua ‘ kici, thu lamdang tuamtuam apianna, Len Nupa nei ihih manin ih, ih hampha hi.
Len Nupa pen acre10 val ding zai-in, tuipi mai pan pi 7,256 asanna ah om hi. Mual sang dawn ah om ahih manin, huih vot siangtho nung hiauhiau denin, len paak leh lopate huang ngeelngeel hi. January pan May kha sung tengin lenpak asan, adum, pak zihziah in etlawm lua hi. A kiim apam ah gam-maang tulakin umcih aa, van dum tawh ih etkhop ciangin etlawm mahmah hi. A laizang ah tui / lui neu khat kawi ngiuu-ngeuu in luang hi. Tungtun lianpi bangin mualbo om litlet kawikawi aa, tua mualbote ah lothang peek mihing khut tawh kisuan lo, agualgualin po hi. Kawltu zong po ngei aa, tuhun ciangin bei ta hi. Nahlun kici singkung namkhat zong po aa a gammangte/ mimangte bekin mu thei uh hi, ci-in kigen hi. Akiim apaam ah vasate khuang liingliingin ong lungnuam sak hi. Sun gamdaih hun ciangin gamsate’n tui ne uh aa, zan ciangin sapite pai uh hi. Mun khatah Innka dolpek/ dolcial kidawh bangin suang azaangtaam khat om aa “ Suang innka “ kici hi. Tua suang innkaa adung pi 10 sau in, a vai pi 15 zai hi. Len Nupa panin Aizawl khuapi leh India gam khua tampi zong kigal muh thei hi.
A kigen thu lamdangte : Taang lai-in tua Len nupa tui naak lam ah, mihing bangin a awk/ a Lua khat kiza thei zel ahih manin, ‘LuaZang ‘ kici masa hi. Len Nupa akipai ciangin aphual ah, “ Len Nupa“ ahih kei leh, ”Luazang kici-ngam lo aa ”Hausapi “ , ahk.” Ih pute Khua” kici hi. Suang Innka zong ‘ Hausapi Innka’ kici aa tua hi kei leh kigam -mang thei hi. Len Nupa pen ‘Si-khate Khawlmun ‘ zong ki ci hi. Khanglui mite in, misi ding a om ciang in a mang sung uh ah kilangh kholin a kha uh, “Len Nupa ah kikha tektek ung “ ci-in gen uh hi.
Nidang lai hun Khuado ciangin, misite kha in ong siim uh aa, zankim lai-in ong tungin zingsang phalvak kuanin Len Nupa lam ciah to uh hi ci-in, maangmute-in gen uh hi. Vankah mi pawl khatte’n hih mun ah, lungmuan tui, zuan loh tuidam luang in, misite kha Luazang atun ciangin gam ngakte’n tua tui na tulh ahih manin, a-inn lam uh phawk sak nawn lo hi, ci-in kiciamteh hi. Khatvei lai-in Kaptel khua pu Phawng Gin,kici logiak aa zan ciangin Len Nupa gei ah naupang khat in “ Kawltu ka nekna in ka hani sisan ” ci-in a lasak za hi. Sabengte khat veivei gammang thei uh aa, zan ciangin Len Nupa ah zan thapai khuang leh zam kitum za uh hi.
Khatvei leuleu sabeng pawl khat Len Nupa kim ah giahbuk sat in om uh hi. Khat awnghawh dingin pai aa ong ciah ciangin giahbuk kim teng kiimvel kawikawi hi. Asawt ciangin , ‘ Ong ciahin, hih lai ah ‘ , a cih uh ciangin ciah thei pan hi. A gennop loh hangin a mit humsakin akai kawikawi khat om hi ding hi. Khatvei leuleu Len Nupa ah mi nih sabeng in giak uh a, Mi pau za uh aa zong uh hi. Kuamah a muh loh uh ciangin abil uh lei ah phah in angaih uh ciangin za thei pan bek uh ahih manin, tua pen ‘lei pau’ kici hi.
Ni khat sabengte-in tui luanna akawi ngiungeu a kimat kik dekdekna sawn khia/ sulet-in a tui kigawm sak uh a, mun dang apai kal un angeina bangin na om/kizom kik zel hi. Susia zel uh aa kibawl kik zelzel hi. 1962 kumin Thuklai khua, Sia Mang Thawng, sangnaupangte tawh Len Nupa ah pai uh hi. Len Nupa gei ah ‘ buah, mengkeng ’ thau tawh akapkap uh hangin man lo uhhi. Tua zan a mang sung uah numei no khatin “ Ka akte uh nong kap sak uh ka pa heh mahmah ahi maw ! Man le uh cin ka pa’n ong dawm lo ding hi ven, ong kap sak nawn kei un “ ci-in gen hi.
BUANNEL pan LEN NUPA : PuThuam Thawngin Kaptel khua, kum 1867 kumin sat hi. Tual gal om lai hun ahih ciangin gal dal dingin Suangzang khua leh Tuitawh khuate na phut hi. Galvilnate kumsimin thumvei ta a-encik dingin pu Kai Tuah, Galthukan Mangpi in koih hi. Ni khat galvilin apai leh mual dawn zaang mun nopci khat mu aa, tua lai ah khua sat ding ngaihsun hi. Gam vel pha dingin vapai kik uh aa khua ong mui ciangin naupang lasa, mi pau leh khuang leh zam ging ngeiingaii a zak ciangin, khua sat ding khawl kik uh hi.Tua kuam zaang ah apai uh ciangin buan nel dikdek khuk ciangciang pha ahih manin, pu Kai Tuahin tua lai mun, ‘ Buannel ‘ ci-in min phuak hi.
Ni khat pu Kai Tuah agalvilna ah mihing khekhap athak mu aa, sulzuih pah hi. Pasal khat tui luanna gei ah mu-in, pummat hi. “ Nang ka gam ka khua Kaptel ong sim nuam aa ong ensim hi teh, kong man ding hi “ a cih ciangin, tua mipa-in, “ Kei Bocung mi ka hi aa, ko hih lai, Len Nupa ka ci uh hi. Gamsate pianna mun hi kaci uh aa, gamsate a uk leh hih leitang angak, Lalnu ( Chawng Tin Leri) kiang gamsa angen dingin ong pai ka hihi; pute aw, ong man kei tapeuh un “ ci-in thum hi. Pu Kai Tuah in “ Ih kimat, ih kithah hangin phattuamna om lo ahih ciangin lawmta, zawlta-in kiman ni “ ci-in akip sak nadingun akituahna uh mun min lawhna ki khek dingin kithukim uhhi. Falam, Mizote leh Hualngote’n tua lai mun, ‘ Len Nupa ‘ acih min pen ‘ Buannel’ akici min tawh kikhek uh aa, tua ni aa kipanin, Len Nupa kici hi. ‘ Mual Nupa’ cihna hi in alang tuak aa mual khat anu, khat apa ci-in kiciamteh hi.
Hualngote’n “Buannel Ramdai Cawngtin Leritual henna” kici laibu bawl uh aa la zong phuakin sasa uhhi. Ahih hangin,‘Buannel’ akhiatna leh apianna thu thei lo uh hi, ci- in Tui Trih khua kum za cinna jubilee magazine laibu sung ah ciamteh uh hi. Mizo gam ah zong kumpi sangte ah ‘ Buannel Ramdai “ cih thu ki sinsak hi. Falamte in zong ‘ Buannel Arsi ‘ ci-in magazine laibu tampi hawmkhia uhhi. Hih thu ih et ciangin pu Kai Tuah’ mi hehpih theihna le, amuhna saupi a madawk kholhna kilang hi. Galmat, samat kidem hun lai hi aa, thatin gal-ai leh gualtung tuangin minthang ding hi napi, mi-thah, galmat cihte mihing vai hi lo ci-in na mu khin hi. Tua bang amadawk ngaihsutna picing, mihing thuneihna, ‘ human right ‘ Zomite lak ah angaihsun masa pen leh azang masapen hi ci-in ki ciamteh hi.
Pu Kai Tuahin hih a hoih, a-etlawm Len Nupa min ama ong phuah sak suak ahih ban ah Len Nupa min ih lawh simin, khat leh khat ki-it ding, ki lawmta ding aa, mihing hihna ih thupi sak ding ong vaikhak ahih lam ih phawk ciat ding hi. Len Nupa lampi : Kaptel panin Len Nupa pai nang lampi sawtpi pekin taangpi tha tawh bawl ngei uh aa, 2008 kumin UNICEF uliante zong pai khin uh hi. Tu kum March kha sungin tua lampi pi 4-6 azai, motor cycle nuamtak aa apai theihna dingin hausa pa Do Za Tuang’ makaihna tawh kipan leuleu aa hih lai aki at laitak in,Kaptel pan tai khat ciang to khin uh hi. ZRDC in zong huhna sum thein nga tawh panpih ding ci-in ki za aa ki thalawp mahmah hi. Mai lam ah kuamahciatin ih hih theih bangin, ih gam a hoih semsem nadingin ih hanciam ciat ding hi.
Len Nupa na pai nop leh : Tedim-Kaptel-LenTang mawtaw lamlianpi zong tu kum sung mahin azaizawin ki puahpha ding ahih manin, mun tuamtuam panin Len Nupa ah asawt lo-in, hunnuam ki zang thei ding hi ta hi. Kawl zaang aa atengte leh Tedim lampan a pai nuamte adingin, Tedim–Kaptel- Len Nupa lampi nuamtakin kitawn thei ding hi. Saklam panin, Laitui-Kaptel-Len Nupa hi ding aa, India gampanin, Mizogam leh Lamka panin zong kipai thei ding hi. Khanglam, Falam lam panin Munluah khua tawh taili bek kigamla hi. Nidang pek aa kipan Mizogam panin, Len Nupa’ hoihna le nopcitna en ding bekbek in agamlapi pan khe tawh kipai ziahziah hi. I Zogam ah hih bang gam minthang i neih khak lam thei loin, ei Zomite in i awlmawh mel kei le Pasian hong piak thupha a thusimlo hi ding i hih manin, dahhuai phial ding ahi hi. Tua ahih ciangin limtak aa ih puah, ih kepcing ding ih gamluah, ‘ Etlawm mualkuam LEN NUPA’ ahihi. Hun nuam zangh khawm dingin Len Nupa ah kimu ni.
Ih Zo gam sung ah Len Nupa bek hi lo-in, a-etnophuai mun thupi tuamtuam om lai hi. Lunglen Kawlpi, Inn Buk mual, Thah Puang Pawl leh a ki mu mengmeng lo ( a om takpi ahih leh) Thuam Tuilite zong hoihtakin ih puah pha ding hi. Zalui tung, Ngennung lam ah zong bak kua hawmpi khat om hi. Tua gei ah zong Meitei gal mangpa kikap lupna Suangsuang zong etnophuai hi. Hihte thu zong a theite-in ong gen le uh cin kiza nuam hi. Ih tangthu aa kigen Thawm tangvalte kidemna, mei apekna mun, Sialkong kan, zong limtakin ih ciapteh ding thupi hi. Tua ahih manin I Zogam ah Pasian khutma mun thupi/ mual minthangte kemcing in, i zun i puah siam ciat dingin Zomite i kihanthawn hi. Zogam le Zolei Topan thupha pia hen.
By: Dr. Dongno ( Australia)
Tongsan pan hi
Pu Thuklai Suan Tangthu A Tom
Sizang te minam sia Tibet a hi ba le Sian te hi tu in ki ngai sun hi. A pian til na sia Kawlpi pan piang hi, ti in ki tiam the phot hi.
Ei pu ei pa te sia Kawlpi pan in Khamtung ngam aa tai to te hi tu hi, ci in ki um hi.
A kawi sung ah teang tu hi ziam,kawi sung ah ngam sat tu hi ziam ti-in vaihawm aa, ngam et na tu in, Thuamvum mual tung ah, kah to in, ngam vil uh hi. Thuamvum mual tung sia mual sang lei lawlawm aa, tua a hi man in pawl khat Thuklai khua thung zaangpi tam a ci na ah tai hi.
Tua Zawk tiang Thuklai khua thung zaangpi tam pan in tai kik aa, Saizaang khua a lawm te kung a zuan hi, Saizaang khua pan Timnuai khua, a sat kik hi.
Tua Timnuai khua pan in Zo mihing nam 3 a piang hi.Tua Zo mihing nam 3 a ki sua na inna, Timnuai khua, khua tatak a tenna tu sia, hi thei ngawl a hi man, Sizang mihing teng Saizaang khua Sizang ah a tai aa, ta sung ah a teng hi.
Timnuai khua pan aa Sizang khua ah teang tu hi ci in Thuantak/Suantak te pa ta Ngengu tawh in lampui uh hi.
Ngengu pa Thuantak/Suantak sia Saizaang khua ki ti, Saizang khua tawh ki nai, Saizang te bu zung thang hi aa, ta sung ah a thi hi.
Thuantak/Suantak in ta 6 nei hi.
Thuantak/Suantak in ta 6 nei hi.
1.Ngengu 2.Neilut 3. Hinnung 4.Nunzong 5.Daitawng 6.Vanglok hi.
Thuantak/Suantak khua pan in Sizang khua 5 in kikhen hi.
Sizang khua 5 teng sia, Sizang mihing suak hi.
A suan teng pan in na …..
1. Ngengu suan … Khuasak le Lophei.
2. Vanglok suan … Thuklai, Buanman,Limkhai,
3. Daitawng suan … Namzote.
4. Hinnung suan … Limkhai kim khat.
5. Nung zong suan … Taukon te.
Tua hi aa Sizang khua 5 ih ti sia Khuasak,Lophei,Thuklai,Buanman,Limkhai a hi hi.
***Zo Khang Simna Lai Bu Part One Lai mai 1,2,3,4, Pan hi
Ngengu le Vanglok suan te ih hi aa, midang ki om ngol Pu Thuantak/Suantak suan te ih hi hi.
Pu Vang Lok in tapa 3 nei a
(1)Thuklai (2)Hangsawk (3)Limkhai hi
Pu Thuklai Suan te sia a khua min taw in Thuklai, Dolluang,Pumva,Buanman, Voklak, Bekan… . ...hi a, khua tatuam ah ih teen hang in Pu Thuklai suan te ih hi hi.
