07 May 2013

THUKLAI KHRISTIAN CENTENARY

                              THUKLAI  KHRISTIAN  CENTENARY

                                                 (April 10-15, 2013)                              

                                                                                                 J.M. Ngul Khan Pau


            Thupatna: Thuklai Khristian kum 100 cin Kamkum Pawlte deihsakna leh Topa hong hehpihna hangin kei zong hih hungeelna ah kihel thei ka hih manin lungdam mahmah ing. Innkuan in pai ding cih ka lunggulh uh hangin vai tuamtuam hangin kei bek ka kihel thei hi. Pasian kiangah hih vai ding thungetna tawh ka ki-ap simin Esau in u-zaw hihna simmawh cih ka lungsimah hong kilo tawntung hi. Tua hangin Topa in tutung keima aituam in hih thu gen dingin hong deih hi dingin upna ka neih manin kihel hamtang ding ka hanciam hi.


            Yangon panin bus tawh April 9 nitak nai 1:00 P.M. in kipanin Kawlpi lam zuanin ka pai uh hi. Tua bus sunga a tuang khempeuh Thuklai Khristian centenary a pai ding vive ka hih manun nai 20 sung bus sunga tutcip gimhuai a bat hangin a nop bilbelna khat om hi. April 10 zing nai 10 pawlin Kalemyo ka tung to uh hi. Siyin Region Baptist Association mawtaw in hong ngak in ka paisuak uh hi. Hiangzing ah zing anne ung. Annsaite’n, “Pasian nasemte’n ko kiangah ann hong ne kong hampha ung,” ci-in nek man hong la lo uh hi. Thuklai khua nitak lamin ka tung uh hi. Sia Lam Cin Thangte nupa, leh SRBA siate tawh Rev. Dim Khan Cing (Asst. Pastor) innah ka tung uh hi.


            Tutung  Thuklai khua panin gamdang tungte sung panin Australia, Singapore, United States of America, United Kingdom, India leh Kawlgam khuapi Yangon leh Mandalay panin kiciah kik hi. Khua Pawlpite in zindona leh vai khempeuh limtakin na geel uh ahih manin hungeelnate bang mah buaina om loin kizo thei hi.


Thuklai Khua thu: Thuklai khuasat kum 1720 dingin kiciamteh hi. Tuipi panin a sa’nna pi 5471 hi. Thangmual nuai a mualdung nuam mahmah tunga kinga hi. Hih khua Pu Suumseal makaihna tawh kisat hi. Nidangin Thuklai kicipah lo a, Muitung, Muinuai, Muikhua, Muidam, Muisaang ci-in zong kithei ngei hi. A tawpna ah Pu Suantak tu Thuklai min phawkna in a khua min Thuklai ci-in kikhek hi. Thuklai leh Buanman khuate’n 1950 kum a kipanin telephone na zang khin zo uh a, 1928 in Vernacular school na kipan hi. Tua ciang sanginn 1944 in Primary in kipan a, tua ciangin 1947 kum in State High School ngah hi. Cidamna lam panin 1953 kum in Rural Health Center kikoih a, Post Office 1964, Telegraph office 1964, Sub-Township 1964-1972 hihna ngah hi. Police Station 1965, Unicef Water Supply 1985, Auto Telephone 2002. Biakna lam panin Thuklai Tuiphum Pawlpi 1925 kum in Khuasak pan inntuan in, Roman Catholic 1956, leh tua ciang SDA Pawlpi 1958 kum in kiphut hi.


Thuklai Khua Khristian thu: Pasian khuavak in Chin state sungah Sizang gam na nawk masa a, Feb 17, 1906 (Kiginni) in Sia Thuam Hangte nupa, Sia Pau Suante nupa Dr. East leh Sia Shwe Zante’n tuiphumna na pia uh a, nekkhawmna amasa pen tua ni-in na nei uh hi. Hih khuavakna hangin Thuklai khua ah Khristian a suak masate hih a nuai a bang hi.


01. Pu Kim Lian & Pi Cingh Huai 11 November 1911

02. Pu Awn Khai & Pi En Cing 15 June 2012

03. Pu Son Lam & Pi Ciin Man June 1912

04. Pu Pom Zul & Pi Uap Ciang 7 October 1912

05. Pu Son Suan & Pi Dim Cing 15 October 1912

06. Pu Zong Thuam & Pi Son Dim 25 October 1912

07. Pu Am Suak & Pi Cingh Luan 31 October 1912

08. Pu Za Khup & Pi Ciang Zam 27 February 1914


Tutung Khristian kum 100 cin amaute phawkna in a kizang hi. Amaute’n Jesu min tawh haksatna leh bawlsiatnate na thuak paisuak uh a, amau cihtakna leh hanciamna hangin hih bang vai kigeel thei hi. Amaute zahtakna laipi piakna, amaute min tawh Centenary Zampi kitum thei hi. Hih Khristian masate tawh kizui-in, phamsa makai masate Rev. F. Ngo Kho Cin leh Rev. Ngiak Za Dimte zong zahtakna hangin zampi kitum hi.


Tutung Kum 100 Hunzeekna:Jesu Eite Nopsakna” Matt 11:28 thulu in kizang a, Topa Jesu pen eite nopsakna taktak ahihna mit tawh bil tawh kiza hi. Dawi leh kau, khuamial sung panin khuavak sungah nuntak pen bang zah nopsakna takpi hiam cih kitel mahmah hi. Hih thulu tawh kizui in thusinna Rev. Dr. Lam Cin Thang in Gupna leh Sianthona thusinna ni nih hong makaih a, ken zong Makai hihna tawh kisai ni nih mah thusinna ka neihpih hi. Biakinn dim phitphet mah in sun khua in thu kisin hi.


            April 10-14 nitak simin Biak kikhopna ah lapawl khua tuamtuam panin, Choreography, mi nih lasakna leh khattang lasakna hoih nono T.S. Khai leh adangdangte tung panin kingai tawntung hi. Nitak masa nitak in Jesu Eite Nopsakna cih thulu siksanin thugenna ka nei hi. A zing nitak in A thukzaw Khristian nuntakna, leh a nitak thumna nitak in Esau in uzaw hihna simmawh cih ka gen hi. Tua nitak in Pasian kiangah khitui tawh ki-ap kikna mipi in kinei hi. Pasian in pilna siamna leh hamphatna hong piakte zangkhial lo dingin, hong domto khut mangngilh loh ding kisapna thu ka gen hi. Tua bangin zangkhial leng, leitual hong denna leh kitho kik zo lo ding hi. A nitak lina ah Ama’n suang khin khia lai hi, cih ka gen hi. Haksatna, lungkiatna, guallehna, sihna suangte Topa vangliatna tawh kikhuk khia thei hi. Nipi nitak in Beel hawm leh sathau bung (II. Kum 4:1-7) Elisha hun lai thupiang ka gen hi.


            Tutung in kimawlna nam tuamtuam om a, Thuklai panin Thangmual lamka dong mini marathon zong om hi. Kimawlna a siam pente leh hat pente lungdam man hoih mahmah kipia hi. Tua mah bangin cidamna lam adingin Mang Thawng Ngam Khai zato honna zong kinei hi. Hih cidamna lam ading tawh kithuah khawmin Sia Thang Ngin phawkna in internet facilities zong kihong hi. Thangmual tungah Singlamteh phuhna kinei a, hunzatna nuamtak in kizo thei hi.


            Nipi ni in Centenary Khansuang honna kei leh Rev. Dennis Ngun Thawng Mang, General Secretary Chin Baptist Convention in ka nei uh hi. Sia Dennis Mang in tua zing hunpi hong zang hi. Tua mah bangin tutungin missionaryte tawh hong pai masa Karen evangelist Sia Shwezan tu leh tate zong hong kihel thei uh a, amau tung panin lapawl zaknop mahmah kingai tawntung hi.


Keima Muhzia: Thuklai khua ka muh nunung pen 1985 hi a, tutungin ka phak kik theih ka lungdam mahmah hi. Khua pen ka upmawh sangin mi tamzaw sa ing, ahi zongin khuasung mite tung panin ka zak dan a bat leh khuanuai lam bang inn om nawn loin a khuasung bel kikhek mahmah hih tuak hi. Motor cycle in Khamtung gam sung khualzinna leh kikawmna kilamdangsak kasa hi. Tua mah bangin mobile phone zong a zang mi na om koikoi ta ahih manin thukizakna hong baih tuam mahmah hi.


            Khangno leh a pil a siam teng Yangon panin gamdang tung khin a kicih hangin inn ngakte zong na thanem tuan het lo cih ka muhzia hi. Tuk guahtui hong kia nai lo ahih manin gam keu kasa hi. Tua mah bangin khalam ah zong keuna om hi dingin ka thei hi. Bang hang hiam cih leh thungetna tawh Pasian a buan taktak mi kitawmzaw ahi kha kei tam ka ci hi. 1985 kum ka phak nunung lai-in khangnote pianthakna lunggulhna thungetna kahna awte ka bilkha ah om lai hi. Tua bangin khalam kahna, thungetna, anntanna kisam hi dingin ka ngaihsun hi.


            Kum 100 kingak ahih bangin biakpiakna hun sungah thu leh la tam kihel mahmah ahih manin kikhop hun sung sawt mahmah hi. A thupi mahmah khat ahih leh nai 4 sung bang kikhop ahih hangin mi ciah cih bang om loin kitu khipkhep hi. Gamdang pan hong ciahte adingin hun tuam kiseh kha lo ahih manin amau zong gennop saknop nei ding uh a, hun bawlsak tua kisam sa ing. Ahi zongin hih bang vai thupi i neih ciangin vai saite’ kibuai lua a, kisam i sakna a om hangin ei zong amau sep bangin kizem zo lo ding hi.


            Hih hun sungah sanggam Vaiphei nungak leh tangval motor cycle 24 tawh Tamu panin hong pai vingvengin lapawl, Lai Siangtho simna, leh gualnop la “Sangsang bokbok” cih lam ziahziah kawmin hong lak uh hi. Amau Biakna vai-ah SRBA nuai ah om uh hi. Topa Pasian in hih khangnote makai cingtaak hi thei dingin thupha hong piaksak hen.


            April 15 nitak lamin Thuklai Tuiphum Pawlpi kem sia Hangpu leh upate’n 1985 October kha a Thuklai khua panin ka ciah khiatna thu “maisak ngetna” ci-in vok khat hong gawh uh hi. SRBA makaite, CBC General Secretary leh a lawmnu, Sia Lam Cin Thang leh a zi cih bangin nitak annekna hong vaihawm uh hi. Tua bangin Pawlpi in mawhmaina hong nget pen, thukhual, ngaihsun siam sa lua ka hih manin gen ding bang ka theipah kei hi. Upate’n, “Lei leh ha zong kikei kha,” a cih bangun, hih bang thu a piang thei ahihzia leh kei lam panin tua hun mahmah in ka maisak thu ka gen hi. Topa min tawh maisakna thu pulakna leh thungetsakna ka nei hi. Hih bangin a thukhual vaihawm siam siate leh upate hangin ka lungdamna lian mahmah hi.


Lungdam kohna leh thukhupna: Guwahati panin Yangon dong ciah leh kuan vanleng man hong vaihawmsak USA a sanggamte tungah lungdam thu ka pulak masa nuam hi. Zam Za Sing Suantak in, “Pu Pau, Thuklai na pai ding leh lampai man ka hih theih bangun kong hanciampih ding uh hi,” hong cih ciangin, Thuklai lam pai ding haksatna lianpi hong vengpah hi. Hong huhte, Ngo Thian Paute innkuan, Dim Neam Huaite nupa, Ciang Lun Cing, Lian Mun Vung, Singpi Suantak leh Siyin Burmese Mission Church Nupi Pawlte ahi uh hi. Topa Pasian in a zah tampi in thupha tawh hong thukkiksak ta hen. Tua ciangin Yangon pan Thuklai, lampai leh nek leh tak a kipan hotel man khempeuh leh ka tourist guide ding hong vaihawmsak Thuklai Centenary Committee tungah zong lungdam mahmah ing. Amaute thusiamna tawh vai khempeuh nuamtakin kizang thei hi.


            Ka kuan lam leh ka ciah lam Kolkata ah hong na buaipih Pastor Pumsuanthang, Mr. B. Lalzamang, Mr. Lian Naulakte tungah lungdam thu ka puak hi. Amaute’n hong huhnate uh Topa Pasian in a zah tampi in hong thupha hong piaksak hen. Ka ciah lam Yangon hotel ah zing leh nitak Thangno (Thuklai) in ann hong puak a, ama thusiamna hangin ka nuam mahmah hi. Thangno tawh 1984-85 Spicer College, Pune ah a kah lai panin a kithei ka hi uh hi. Amah sport lam siam, thacing, melhoih ahih lamin mite it leh pahtak khat hi. Pa no En Za Pumte tawh hotel ah hunzang khawm thei ka hih manun zong ka lungdam hi. Sia Do Khan Khup in Yangon vanleng tual ah hong kha in, amah tawh Pasian nasepna kikupna hun manpha ka ngah hi.


            Rev. Dennis Ngun Thawng Mang, General Secretary Chin Baptist Convention in, “Falam leh Hakha na muh nop leh hong zui ve,” hong cih ciangin, kei zong ka kithawipah hi. Falam lam leh Aizawl lam kibang kasa hi. A mual leh guam omzia bek hi loin pau leh ham a kipan lawm leh gual kholhpih dan zong kibattuak kasa hi. Chin Baptist Convention zumpi leh Chin Christian Institute of Theology zong ka mu hi. Hakha ah sangmang A.E. Carson, J.H. Cope a kipan makai masate han ka muh ciangin ka lungsim hong lawng mahmah hi. Tuni in America khawng ah hong tunpih Pasian in gam hau leh nuam pen USA panin amaute hong puak a, Zogam ah a lu hong phum uh hi. Amau kipiakna bangin USA panin Zomite gam haksa leh cimawhte kiangah Lungdamna Thu puak dingin i kipat leh sep madong, leibat nei i hih lam kiphawkhuai sa ing. Topa in a sem zo dingin thupha hong pia hen. Pahtawina leh minthanna Topa a hi tawntung hen. 

J.M. Ngul Khan Pau
A5 Parijat Masion. GMC House No. 19
Amarawati Path, Christian Basti
Guwahati, Assam, India 781 005
Cell (91) 801-100-1959 (Pau) 801-100-1949 (Lucy)
 

0 comments:

Post a Comment