31 January 2013

Thuklai High School Tangthu

I. Thupatna

Nidang in, Khamtung, Khuasak khua ah, Middle School khat ki hong ngei hi. Ahi hang, Khamtung ah, Kawllai sin kul bo ci in,Mangkang Kumpi te in 1925 kum ciang, Zolai bek sin sak ahi ciang, Tan li dong in ki khiam suk kik hi.
Japan ngal ma in, Khamtung ah, Ngal Kap Mangpi , Major Moore in Chin Hills Battalion ah , Commanding Officer ( Tatyinhmu) hongseam a, Thuson Mangpi sia, Mr. Naylor in seam hi. Moore Mangpa sia, Scotish te hi a, Zomi-te hong it mama hi. Chin Hills Battalion a ngalkap seam ngei peu ma pilna khat tek he a, thiam sak hi. Lettama, thing-at, ngankhoai,lothaw ci bang hilh a, pension a lak ciang, a mate le a mate, nuntak theina tu ngaisutna hi.
Ngalkap Mangpa, Moore leh Thuson Mangpipa Naylor sia a thinsung khat ah ki lem ngawl tawntung hi. Ni khat, Moore Mangpa in, Khuasak khua ukpipa, Chief Lian Thawng mun ah, Mangpipa mun ah sanginn hong piaknatu ngen in ci a sawl ku hi.

II. Sanginn Nganatu Thu Vaihawmna

Chief Pu Lian Thawng zongh, Naylor Mangpipa tawh ki mu hi. Pu Lian Thawng in:
“ Nidang in, Khuasak khua ah, Kawllai sang tan sali dong om a, tampitak phattuamna kinei hi. Khamtung ah Kawllai kisin nawnngawl ahiman, pilna sia khangto ngawl ahi ciang Khuasak khua ah, Middle School khat hong hon sak kik le te, ci a hong ngen nuam kahi hi” ci.

Naylor: “ Primary School teciang sia no Zomi-te a tu kicing zo hi. Lothaw na tupo , Zolai tanli ciang he po leu te pha zo hi. Laikung laite kul ngawl hi. Subedar Major Pau Cin, en vele , Zolai tanli zongh sin na zia? Tu Subedar Major bang nga ih ve.”

Pu Lian Thawng: "Tasia hang ma hi ve aw, Middle School ka dei sia, Ka Pano Pau Cin bang Middle School ahibua le High School ciang nana theng le tu sang a zalian zaw, a sang zaw, khang to tu a General dong zong suak thei lai tu ve."

Naylor: “ Tua le nang High School ciang sin le te bang seam tuni?”

Pu Lian Thawng: “ Bang hang maw, High School ka onh zawk ciang, College pai tu , B.A degree ka nga zawk ciang, Nang ma bang ma Mangpi ( District Commissioner) seam tu khi nga.”

Naylor “ Nang, kei ma bangh a Mangpi ( D.C) suak tu maw?" ci in ngau ngengu hi.

Pu Lian Thawng: "Bang hang seam thei ngawl tu k'hi? Nang zong seam thei ih vete, ka pilna, ka laisinna tawh kizui a seam thei lel ngawl tu k'hi? Kei zong seam thei mama lel tu khi ze!”

Pu Lian Thawng sia, Tedim Vuandokte, (Sub-division Commissioner) ih nasep a ki laih ciang, Confidential Report sung ah, Chief Lian Thawng sia, pil hi, a kitakhuai chief khat hi. A minamte a tu deisak a, a ngam khantona tu a hanciam pasal khat hi, ci in report ki pia hi.

III. Khuasak Khua ah Middle School Honna Thu

Japan ngalkapte India simtu in hong pai to ma in, Tiddim khua Vuandok pa Kelley sia, Levy te vai in buai mama hi. Thangdung ah lam ki zik hi.Tua laitak Chief Lian Thawng in Laihilh Saya Khai Khaw Lian(Khuasak), Saya Khai Khaw Thang(Thuklai), Saya Sein Lian(Limkhai) te sia Levy sung ah, hunciamte(Time keeper) naseam in om sia mu hi. Pu Lian Thawng in hi bang a laihilh thei te, a ma te pilna zangh ngawl a mundang a sep sia pammaih sa mama hi.

Sizangkual, Ukpite le, Hausa Upa, Sang Saya te le, thu he zaw hiat tu peuhmah Khuasak khua, a inn ah sam in kikhopna nei hi: “Maisang ih Sizang minamte a tu ka ngaisut ciang, High School khat ih nei tu sia, kul mama sa k'hi hi. Tu in laihilh thei tu Sangsaya om tinghtengh hi. Sangpatang tu zong om hi. Tua ahi ciang, tu laitak in, High School khat hong leang pha ngawl tu ziam" ci in, ama ngaisutna pulak hi.

Tua ni in, “Siyin Education Board" ci in Sizang sung sang nga theina tu ki vaihawm hi. Tua Siyin Education Board te in, sang hon theinatu in, Tedim Vuandokpa Kelly tawh kimutu in Pu Lian Thawng ma sawl a, a ma zong a zing sang ciangin, peang in Tedim pai suak paih hi. Tedim pan Vuandok pa Kelley mun ah, Khamtung ah Sanginn kisapna, Sizang minamte ii pilna deina, Khuasak khua ah High School khat honna tu thu son puih hi. Vuandokpa zong thukim a bang teng ki sam tu n'u ziam? ci in dong a, laisimbu-textbook, laibu-notebook, laikung cite sazian hong ngen paih a, a kisamteng India ah hong vaithaksak paih hi. Pu Lian Thawng, Khuasak athetpo ciang, Vuandokpa tawh a kimuna teng le, Vuandokpa ih, private sang khat hon theinatu a thungana teng a inn-ah, Sizang Upate mun-ah son kik hi.

1st June 1943, ni in Khuasak khua ah Siyin Education Board te in Private High School khat hong hi. Tua sung ah laihilh teng:

(1) Saya U Khai Khaw Lian, Khuasak, Headmaster,( Nung sang ciang Deputy Inspector of Schools)
(2) Saya U Khai Khaw Thang, Thuklai,( Dr. Suang Za Pau ih pa,)(Nungsang ciang J.A,T)
(3) Saya U E, Pau Za Kam, Khuasak, (Nung Sang ciang, State Education Officer)

Preparatory IV Standard Class, V Standard Class le VI Standard Class ciang ki hong zo bek hi. Tua hun lai in, Tan 6 ong sa, sangpatang om ngawl hi. Tua sang hon phit lai a sangkahte sung pan, Major General Tuang Za Khai, Colonel Son Khaw Vum, Major Cin Khaw Mang, State Law Officer Grade I. U On Za Nang, Law Officer Grade I U Lian Za Nang te kihel hi. Japan ngal hong theng paih ahi ciang, tawmvei sang kikhak hi. Japan ngal ma India ah, Kelly Mangpa in Khuasak High School a tu hong vaithak sak sia ngal sung teng India ngam Aijal Post Office ah kikeam a ngal zawk ciang Khuasak hong theng pheang hi. Laihilh Saya U Pau Za Kam sia India ngam Shillong College ah pai hi.

IV. Thuklai High School Hong Pianna Thu

Sizang sung a laisanbeltu in, Thuklai khua ah tua High School sia ki tua kik hi. Panglong Conference ah Bogyoke Aung San tawh a kimu Pu Vum Khaw Hau in Khamtung ah, High School kisapna thu nasiatak son hi.Thuklai khua ah Private High School khat Sizangte ih honna thu zong son hi. Bogyoke Aung San in Mangkang te ii vawt zawk ngawl sia kei kum nih sung hong vawt tu kahi hi, ci in kamciam pia hi. Kawlngam suatakna nga ma, 1947 kum in, “Khamtung, Thuklai khua ah State High School khat sanction ki pia hi" ci in Radio sung pan hong kizasak a, a kuamapo ki lungdam tek hi. State High School Thuklai ah, Tedim ngam sung pan kuama sangkah tu hong pai ngawl ahi hang, Haka, Falam pan in hong kah hon hi. Mundang te in, High School ngen ahi hang, sanginn om ngawl, sang patang om ngawl sia High School ki pia thei ngawl hi ci in, kipia paih ngawl a, dadam in Myone sim High School khat tek ki koih pheang hi.

V. Thukhupna

Yangon Siyin Baptist Church , Silver Jubilee Magazine (2005) sung ah Sayapi U E. Pau Za Kam ih at "OPENING A MIDDLE SCHOOL AT KHUASAK” sia bulphu in kong suak sak kik hi. Original a dei te in a tuam in vaitha ta un.
A tung ah, ki-at-na sung telngawl om le a tuam in hong dong leu te maw.
Thuklai High School Photo

Hang Za Pome

0 comments:

Post a Comment